واکاوی مفهوم حکمرانی در پرتو کلمه «اطاعت» در قرآن کریم

چکیده: امروزه استفاده از مفهوم حکمرانی در میان دانشگاهیان و مجریان کشور فراگیر شده است؛ اما به‌طور معمول آنچه از آن مراد می‌شود، دچار خدشه است، به‌طوری که برخی آن را مساوی با مدیریت و اداره و … می‌دانند یا آن را در حصار نسخه بانک جهانی؛ یعنی «حکمرانی خوب» فهم می‌کنند. مفهوم حکمرانی؛ در واقع به دنبال ساختن یکی از مهم‌ترین روابط موجود در هر جامعه‌؛ یعنی رابطه پیروی است. مختصات این رابطه، بنابر ارزش‌های هر جامعه تعیین می‌شود و معارف اسلامی مربوط به جامعه نیز؛ درصدد ایجاد روابط خاصی در نظام پیروی اجتماعی است. دنیای غرب با توجه به رویکردهای اومانیستی و مبتنی بر تدبیرهای دنیایی، به فراوانی در مورد نظام روابط پیروی یا همان نظریه ‌های حکمرانی کار کرده است؛ ولی ادبیات اسلامی شاهد چنین کارهای جزئی در باب چگونگی حکمرانی نیست و بیشتر به تبیین ویژگی‌های حاکم اسلامی بسنده شده است. در این پژوهش، پس از مرور کلی نظریه‌های حکمرانی متعارف، به تحقیق موضوعی یکی از کلمات کلیدی قرآن کریم در زمینه روابط پیروی اسلامی؛ یعنی کلمه «اطاعت»، پرداخته شده است. نتایج تحقیق موضوعی نشانگر معارف عمیق قرآنی در باب چیستی، چرایی و چگونگی حکمرانی اسلامی است. لزوم توجه رابطه اطاعت با آگاهی و ایمان، توجه به اختیار انسان‌ها در حکمرانی، سطوح مختلف اطاعت، دائمی بودن نیاز به اطاعت در انسان و نقش ضروری تقوا در اطاعت؛ از جمله موارد برآمده از این تحقیق موضوعی برای ظهور نظریه حکمرانی اسلامی هستند.