نشست تخصصی ۱۷: «تبیین مؤلفه‌های حکمرانی اسلامی»

محورهای نشست:

۱. مبانی حکمرانی اسلامی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۲. وجوه تمایز حکمرانی خوب با حکمرانی خوب با رویکرد اسلامی

در ابتدای این نشست، آقای علی نوروزی، دبیر علمی نشست با تببین جایگاه منابع و متون اسلامی در موضوع حکمرانی، به بیان اهمیت توجه به قانون اساسی به عنوان یکی از مترقی ترین قانون های تنظیم شده در این باره پرداخت. درادامه سخنران نشست بحث خود را با بیان مسأله آغاز نمود. دکتر ناظمی اردکانی با بیان اینکه در تاریخ سیاسی معاصر، کشورهای جهان به دو گروه متمایز توسعه یافته و در حال توسعه تقسیم شده­اند و این تقسیم‌بندی بر عملکرد اقتصادی آنها و مهمترین شاخص آن یعنی نرخ رشد اقتصادی در بلند مدت مبتنی است با این تفکر که افزایش رفاه عمومی و برخورداری شهروندان از حقوق و آزادی­های متعارف بدون دستیابی به رشد اقتصادی متصور نیست، به تشریح عواملی پرداخت که باعث تسریع در رشد اقتصادی می شوند. این استاد دانشگاه افزود: در سال‌های منتهی به قرن بیستم، مطالعه دلایل حرکت کند توسعه در برخی کشورها ازجمله آسیای میانه، آفریقا، مکزیک ، کشورهای جنوب شرقی آسیا و به وجود آمدن بحران مالی در کشورهایی مانند تایلند، اندونزی، کره جنوبی و مالزی (۶۸ کشور) توسط چند محقق برجسته انجام شد و نتایج آن طی گزارشی به سازمان ملل متحد اعلام گردید. در این گزارش، دموکراسی ضعیف، پاسخگو نبودن دولت‌ها، منافع گروهی در مقابل منافع اکثریت مردم، عدم آزادی اقتصادی، آزادی سیاسی، وجود رانت و فساد و قانون گریزی عوامل حرکت کند توسعه اعلام شد. پس از ارائه این گزارش با توجه به نوع نگرش و تفکری که در غرب وجود داشت و با توجه به ابعاد موضوع، استقرار حکمرانی خوب با اهداف، مأموریت و کارکردی تعریف شده پیشنهاد گردید و مکانیزم موافقت و پرداخت وام های جهانی از سوی بانک جهانی تشخیص استقرار چنین نظام سیاسی اعلام و به کشورها توصیه گردید تا برای استقرار آن تلاش کنند. از طرفی تعدادی نهاد بین المللی در قالب NGO ایجاد گردید تا کارکرد حکمرانی کشورها را ارزیابی نموده و رتبه آنان را اعلام نمایند که در خصوص ایران و ۸۰ کشور انجام شده است. در ادامه دکترناظمی اردکانی به تعریف مفهوم حکمرانی اشاره کرد. وزیر اسبق تعاون، حکمرانی را اعمال حاکمیت بر نهادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به منظور ارائه خدمات بهتر به مردم و برای مدیریت امور عمومی کشور در همه سطوح عنوان کرد که شامل ساز و کارها، فرایندها و  نهادهایی است که از طریق آن شهروندان و سازمان­های مردم نهاد، منافع خود را ابراز کنند و از حقوق قانونی خود استفاده و تعهدات و تکالیف خود را ایفا و اختلافات خود را با میانجیگری حل و فصل کنند. وی سپس ارکان حکمرانی را به چهار دسته تقسیم کرد:

• حکومت
• حاکمیت
• مردم
• نهادهای مردمی

این استاد دانشگاه در ادامه با تشریح سیر تفکر حکمرانی در غرب، شروع آن را از افلاطون و با نظریه دست یابی به فضیلت دانست و ادامه سیر تکاملی آن را در قالب جدول ارائه کرد:

همچنین در ادامه با ذکر این نکته که دانشمندان اسلامی نیز از زمان فارابی، فیلسوف قرن سوم نظریاتی در زمینه حکمرانی داشته اند، نظریات مربوط را تا دوران انقلاب اسلامی در قالبی جداگانه مطرح نمود:

دکتر ناظمی اردکانی سپس با ترسیم مدل های حکمرانی خوب و حکمرانی متعالی، تفاوت ها و اشتراکات این الگو ها را توضیح داد. دکتر اردکانی افزود: قبل از اینکه به مبانی حکمرانی متعالی پرداخته و الگویی برای آن ارائه شود، لازم است به تفاوت و اختلاف جهان­بینی حاکم بر غرب و ایران اشاره­ای بشود؛ چراکه با بازشناسی این تفاوت، الگوی توسعه برای پیشرفت را می­توان مشخص کرد تا حکمرانان درصدد تحقق آن برآیند. امروزه پیشرفت مادی کشورهای در حال توسعه نیز در گرو همین جهان­بینی و از مهمترین وظیفه نخبگان و فرهیختگان است که با تعمق بیشتر نسبت به بازشناسی نسخه پیشنهادی غرب تحت عنوان «حکمرانی خوب» تلاش، و الگویی را انتخاب کنند که بتواند معضلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را حل و فصل و پیشرفت و تعالی جامعه و کشور را تامین و تضمین کند. وی همچنین با ذکر این نکته که در دیدگاه اسلام پیشرفت مادی هدف نیست بلکه وسیله­ای برای رشد و تعالی انسان است، ثروت، قدرت و علم را وسیله ای برای رشد انسان و زمینه­‌ساز برقراری عدالت در جامعه دانست. این استاد دانشگاه در ادامه افزود: اختیار انسان برای پیمودن مسیر خداپرستی به منظور رسیدن به رستگاری در دیدگاه اسلام و مذموم بودن دلبستگی به دنیا در این مسیر یک اصل است. در عین حال اسلام از زاویه اجتماعی وظیفه انسان را مدیریت دنیا و استفاده از استعدادهای فراوان طبیعی برای آبادانی دنیا می­داند. دکتر ناظمی در ادامه افزود: با توجه به جهان­بینی اسلامی و تعمق در اصول اسلام برای زندگی در دنیا، به جای پذیرش کامل نظریه حکمرانی خوب که مبتنی بر جهان­بینی غربی و با هدف توسعه است، تدوین الگویی با دیدگاه مبتنی بر اسلام که جایگزین مناسب و برتر باشد لازم است.

وزیر اسبق تعاون سپس با اشاره به قابلیت نظام جمهوری اسلامی ایران که مبنای قانون اساسی شکل گرفته است، برای ارائه به عنوان قالب حکمرانی اسلامی جایگزین الگوی حکمرانی خوب، از آن به حکمرانی متعالی یاد کرد. وی ادامه داد: ابتدا قانون اساسی ایران به عنوان معتبرترین و جامع­ترین سند که حاصل افکار و آرمان­های اندیشمندان، اسلام­شناسان و پدیدآورندگان انقلاب است به عنوان منبع اصلی انتخاب گردید تا مدل حکمرانی متعالی از درون آن استخراج شود که به شرح زیر است:

مقایسه حکمرانی خوب و حکمرانی متعالی

دکتر ناظمی اردکانی سپس وجوه افتراق این دو الگو (حکمرانی متعالی و حکمرنی خوب) را در زمینه ابعاد مختلف نظری به شکل زیر ارائه نمود:

وی در پایان الگوی پیشنهادی خود (مدل تشریحی حکمرانی متعالی) را برای حل این مساله اینگونه ترسیم کرد:

دکتر ناظمی اردکانی در تنیجه گیری این ارائه تخصصی،‌ افزود: «حکمرانی خوب» که اهداف آن در ادبیات توسعه­ای امروز کشورهای جهان وارد شده در طول حکمرانی غرب در دوره پانصد ساله گذشته رایج شده است؛ به عبارت دیگر پس از دوران طولانی استعمار، جنگ های اول و دوم و جنگ سرد که به شکست و فروپاشی بلوک شرق منجر شد و آمریکا و غرب به صورت قدرت بلامنازع دنیا درآمدند و اندیشه­هایی تحت عناوین نظام نوین جهانی. جهانی سازی  و جهانی شدن مطرح کردند، حکمرانی خوب درواقع برای تحقق چنین طرز تفکری پدیدار گشت. در واقع این اندیشه نقشه راهی است که کشورهای قدرتمند جهان پیش روی کشورهای در حال توسعه ترسیم کرده­اند. هرچند شعارهای این پدیده جدید بسیار زیبا است اما جز فریب برای کشورهای جهان سوم حاصلی در برنخواهد داشت.

از طرفی انقلاب اسلامی ایران در واقع در رویارویی با شعارها و ارزش‌­های غرب و قدرت‌های مسلط جهان به پیروزی رسید و امروز با افکار جدید در عرصه حکمرانی به میدان آمده است. مدل حکمرانی متعالی پاسخی مثبت و قاطع در این وادی است که نه تنها می­تواند تعالی و پیشرفت کشورهای جهان سوم با رویکرد جهان­بینی الهی را تأمین کند، بلکه می‌تواند با چنین رویکردی تعالی و پیشرفت جامعه بشری را نیز تضمین کند.

سپس هریک از مدعوین نشست به بیان پرسش‌های خود در زمینه حکمرانی متعالی و الگوی پیشنهادی سخنران نشست پرداختند و دکتر ناظمی اردکانی توضیحاتی درباره سؤالات بیان نمود.