سیاست‌نامه اجتماعی
آسیب‌شناسی نهاد خانواده در ایران
درآمدی بر طلاق به عنوان یکی از بحران‌های اجتماعی ایران
تحولات نهاد خانواده ایرانی در طول دو دهه گذشته، بی سابقه بوده و مسائل و آسیب‌های جدیدی پیش روی این نهاد قرار گرفته و بر پیچیدگی‌های آن افزوده شده است
برای آسیب‌شناسی خانواده شاخص‌های زیادی وجود دارد، که در این یادداشت سعی می‌شود به طلاق به عنوان مهمترین آفت تهدیدکننده خانواده ایرانی و برخی از مهمترین شاخص‌های آن اشاره گردد.
هرچند طلاق در جمهوری اسلامی ایران دارای ضوابط خاصی است و اگر کسی درخواست طلاق کند طبق قانون حمایت از خانواده، باید فرآیند طولانی را طی کرده تا با صدور حکم دادگاه، طلاق صورت گرفته و رسمیت پیدا کند. ضمن اینکه در بحث طلاق‌ها مداخله و پادرمیانی‌های زیادی صورت می‌گیرد تا خانواده‌ها از هم نپاشند. از این حیث اگر طلاق هم مانند ازدواج با رضایت طرفین اتفاق می‌افتاد، شاید آمارها از نرخ رشد بیشتری برخودار می‌شدند. هرچند متأسفانه پدیده طلاق توافقی در بین زوجین جوان ایرانی شیوع پیدا کرده و و آمارهای غیر رسمی نگران‌کننده‌ای در این مورد بیان می‌شود.
اما یکی از دقیق‌ترین شاخص‌های ارزیابی نهاد خانواده آمارهای ازدواج و طلاق است آمارهای مربوط به تعداد ازدواج به ازای طلاق نشان‌دهنده شرایط نگران‌کننده در کشور است؛ در سال ۸۷ به ازای هر ۸ ازدواج یک طلاق ثبت شده است که در سال ۱۳۹۷ این عدد به ۳.۱ ازدواج به یک طلاق کاهش یافته است!
در ارتباط با تعریف طلاق می‌توان گفت که طلاق عبارت است از انحلال نهایی و قانونی یک ازدواج و جدایی زن و شوهر بر اساس حکم دادگاه که به هر دوی آنها حق قانونی یا مذهبی ازدواج مجدد را بر اساس قوانین هر کشور می‌دهد. در تعریف علمی، طلاق به معنی خروج فرد از جامعه دارندگان همسر است. بنابراین طلاق در جهت تقلیل جامعه در معرض رویداد باروری عمل می‌کند.
سال ۱۳۹۶ حدود ۶۰۹ هزار مورد (دقیقاً ۶۰۸۹۷۷ مورد) ازدواج ثبت شده که به نسبت سال قبل از آن، حدود ۵۱ هزار کاهش یافته است. این در حالی است که شمار طلاق‌های ثبت شده در این سال حدود ۱۷۵ هزار مورد (دقیقاً ۱۷۴۵۹۷ مورد) بوده است.
به این ترتیب، نسبت طلاق‌ها به ازدواج‌های ثبت شده در یک سال به ۲۹ درصد رسیده که بالاترین آمار در تاریخ ثبت احوال ایران از سال ۱۳۴۴ است و رکورد محسوب می‌شود. رکوردی البته از نوع نامطلوب که نشان می‌دهد، در هر دقیقه (به طور دقیق‌تر، هر ۵۱ ثانیه) یک ازدواج در کشورمان به ثبت می‌رسد و به ازای آن، هر سه دقیقه یک زندگی مشترک با طلاق پایان می‌یابد. این آمار در کنار آمار پنهان اختلافات و ناسازگاری‌های خانوادگی (طلاق عاطفی)، زنگ خطر بحران تحکیم خانواده را سال‌هاست که به صدا درآورده است.
همانطور که در نمودار زیر مشخص است، تعداد طلاق‌ها از آغاز دهه ۱۳۷۰، روندی صعودی داشته، اما از اوایل دهه ۱۳۸۰ همزمان با افزایش تعداد ازدواج‌ها - که بیشتر مربوط به دهه شصتی‌هاست - تعداد طلاق‌ها هم افزایش یافته تا جایی که در سال ۱۳۸۵، تعداد طلاق‌ها به بیش از دو برابر سال ۱۳۷۵ رسیده است.
نمودار زیر تغییرات نرخ ازدواج و طلاق را در ۲۶ سال گذشته (۱۳۹۶-۱۳۷۰) نشان می‌دهد:
- طی دو دهه اخیر اگرچه نرخ رشد ازدواج با تلاطم‌های فراوانی روبرو بوده است، اما تا سال ۱۳۸۹ از روند رو به رشد مثبت برخوردار بوده است. از سال ۸۹ این روند، نزولی شده و از سال ۹۱ شیب منفی آن شتاب بیشتری گرفته است.
- طی دو دهه اخیر نرخ رشد طلاق همواره مثبت بوده است و شیب نسبتاً تندی را تجربه کرده است. به نحوی که تعداد ۳۷ هزار واقعه طلاق در سال ۷۵ به عدد ۱۶۳ هزار واقعه در سال ۹۳ (بیش از چهار برابر) افزایش یافته است.
نسبت ازدواج به طلاق
ارائه آمار طلاق و ازدواج هر کدام به تنهایی لازم است، اما مساله‌ای که حائز اهمیت بیشتر و گویای ارزیابی دقیق‌تری است، نسبت ازدواج به طلاق است که از تقسیم تعداد ازدواج‌های ثبت شده بر تعداد طلاق‌های ثبت شده به دست می‌آید. طبق آمارهای ارائه شده در طی سال‌های مورد بررسی می‌توان گفت که روند کاهشی ازدواج و افزایشی طلاق در اکثر سال‌ها نکته قابل توجه است.
آمارها نشان می‌دهد که که درصد تغییرات ازدواج در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۸۷ حدود ۳۷.۶ درصد تغیرات منفی داشته است؛ این در حالی است که جمعیت افراد در سن ازدواج در کشور بیشتر شده‌اند در حالی که در همین زمان طلاق ۵۸.۳۲ رصدتغییرات مثبت داشته است که نشان از روند کاهشی ازدواج و افزایشی طلاق در کشور هست که بسیار نگران‌کننده است.
نمودار زیر نسبت ازدواج به طلاق را در چند سال اخیر نشان می‌دهد.
- طی ۲۰ سال گذشته همواره نسبت ازدواج به طلاق سیر نزولی داشته است. در سال ۷۵ نسبت ازدواج به طلاق رقم ۱۲.۷ بوده؛ اما در سال ۹۴ این نسبت به رقم ۴.۳ رسیده است.
نمودار زیر تغییرات میانگین سن ازدواج در ۴۰ سال گذشته (سال ۱۳۵۵ الی ۱۳۹۴) را نشان می‌دهد:
دوام زندگی (طول مدت ازدواج)
شاخص طول مدت زندگی بیانگر میزان فراوانی طلاق‌های ثبت شده به حسب طول مدت زندگی مشترک است. به عبارت ساده‌تر این شاخص نشان می‌دهد چه میزان از طلاق‌های ثبت شده مربوط به خانواده‌هایی است که کمتر از یک سال یا دو سال و بیشتر، از تشکیل زندگی مشترک آنها می‌گذرد. آن چیزی که برای ما در اینجا اهمیت دارد، درصد طلاق‌هایی است که مربوط به خانواده‌های کمتر از ۴ سال است. کارشناسان معتقدند؛ ۴ سال ابتدایی زندگی مشترک، نقش مهمی در استحکام و دوام آن دارد. علاوه بر این؛ گونه‌شناسی طلاق‌ها نشان از تفاوت علت طلاق‌ها در خانواده‌های نوپا (کمتر از ۴ سال) از سایر طلاق‌ها دارد.
بر پایه اطلاعات منتشر شده از طرف سازمان ثبت احوال کشور، در ۹ ماهه سال ۱۳۹۴؛ ۳۹.۸ درصد از کل طلاق‌های ثبت شده در مناطق شهری مربوط به خانواده‌هایی است که کمتر از ۴ سال از شروع زندگی مشترک‌شان گذشته است. این شاخص در مناطق روستایی کشور؛ ۴۹.۴ درصد از کل طلاق‌های ثبت شده است.
توصیف دقیق شاخص دوام زندگی با توجه به تغییرات این شاخص در طی گذر زمان ممکن می‌شود. نمودار زیر، تغییرات درصد طلاق‌های ثبت شده در ۴ سال اول زندگی مشترک را طی ۱۰ سال اخیر (۹۴- ۱۳۸۴) به تفکیک مناطق شهری و مناطق روستای کشور و شهر تهران نشان می‌دهد:
طی ۱۰ سال گذشته همواره درصد طلاق‌های ثبت شده در خانواده‌های نوپا (زیر ۴ سال) رو به کاهش بوده است. این مطلب با توجه به این که همواره شاخص مذکور در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی و در شهر تهران نسبت به سایر نقاط کشور از درصد کمتری برخوردار بوده است، می‌تواند معنادار باشد. بدین ترتیب می‌توان گفت؛ هرچه در طی زمان بر میزان آگاهی عمومی مردم و جوانان در زمینه ازدواج افزوده شده است، آسیب‌ها و عواملی که می‌تواند در فروپاشی زندگی در سال‌های آغازین آن مؤثر باشد، کاهش یافته است. طبیعی است مردم در مناطق شهری به نسبت مناطق روستایی و در شهر تهران به نسبت سایر نقاط کشور، از سطح گاهی و مهارت‌های بیشتری در زمینه ازدواج و زندگی مشترک برخوردار هستند. البته میزان دسترسی به مراکز تخصصی مشاوره خانواده در مناطق شهری و به ویژه شهر تهران را نباید از نظر دور داشت.
بر مبنای مطالب ذکر شده مهمترین پیشنهاداتی که توسط متخصصان و کارشناسان امر برای این حوزه بیان شده است را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی نمود:
- ارزیابی سیاست‌های کشور (سیاستگذاری‌های اجتماعی) در حوزه خانواه با تاکید بر ازدواج و طلاق، ارزیابی برنامه‌های ارائه شده در سطوح مختلف پیشگیری از طلاق در کشور،
- تسهیل دسترسی به آموزش‌های قبل از ازدواج با بهره گیری از تمامی ظرفیت‌های موجود در قوای مختلف از جمله مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، سازمان‌های غیر دولتی،
- تسهیل دسترسی به آموزش‌های بعد ازدواج با بهره گیری از تمام ظرفیت‌های موجود در قوای مختلف،
- تسهیل دسترسی به مداخله‌های حین و پس از طلاق با بهره گیری از تمام ظرفیت‌های موجود در قوای مختلف،
- برنامه ریزی برای اشتغال جوانان که می‌تواند یکی از راه‌های برون رفت از این شرایط و کاهش رغبت جوانان برای ازدواج باشد،
- ارائه مساعدت‌ها و حمایت‌های اجتماعی از زوجین جوان از جمله افراد دارای نیاز‌های خاص، آموزش مهارت همسرداری و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی به افراد، آموزش حقوق متقابل زوجین درخانواده،
- بستر سازی برای تحت پوشش بردن خدمات روانشناختی، مشاوره‌ای و مددکاری اجتماعی برای ترغیب استفاده از خدمات متخصصین رشته‌های یارانه برای تحکیم بنیان خانواده و مدیرت کارآمد تعارض‌ها و اختلافات،
- توجه به حمایت‌های روانی - اجتماعی از کودکان حاصل از طلاق و توجه به حمایت‌های روانی - اجتماعی و اقتصادی از زنان حاصل از طلاق با هدف بازتوانی اجتماعی آنان.
الزامات اجرایی
- اجرای جدی سیاست‌های تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده – مصوب شورای فرهنگی اجتماعی زنان و شورای عالی انقلاب فرهنگی
- اجرای دقیق قانون حمایت از خانواده
- تشکیل شورای ملی سلامت خانواده به منظور سیاستگذاری و برنامه‌ریزی لازم برای کنترل مشکلات و مسائل خانواده‌ها
- اجرای قانون تسهیل ازدواج جوانان
منابع:
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۹؛ بررسی روند رشد موالید، ازدواج و طلاق در ایران (چالش‌ها و راهکارها) کد موضوعی :۲۷۰، شماره مسلسل :۱۰۳۳۹
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۰؛ تحلیل جامعه شناسی طلاق در ایران کد موضوعی :۲۱۰، شماره مسلسل :۱۲۰۱۲
- سایت خبری تابناک، تاملی بر روکوردشکنی نسبت طلاق به ازدواج https://www.tabnak.ir/
- خبرگزاری تسنیم: ttps://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/03/25/2031804 مصاحبه سید حسن موسوی چلک
- روزنامه ایران، اعلام «وضعیت قرمز» ازدواج و طلاق در کشور؛ یک‌شنبه ۲۶ خرداد ۱۳۹۸، شماره ۷۰۸۳
- خبرگزاری مهر، نسبت ازدواج و طلاق https://www.mehrnews.com/
- مرکز آمار ایران
سروش
نظر شما :