برگزاری کرسی ترویجی عرضه و نقد دیدگاه علمی ۲: کتاب «نظریۀ حکمرانی» اثر مارک بِویر

کرسی ترویجی نقد و بررسی کتاب نظریه حکمرانی اثر پروفسور مارک بویر با حضور مؤلف و دو تن از اساتید و صاحب نظران مطرح داخلی برگزار شد. در این جلسه دکتر علی اصغر پورعزت استاد تمام مدیریت دولتی دانشگاه تهران و دکتر مهدی غضنفری استاد تمام مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت و رئیس مدرسه حکمرانی به بررسی دیدگاه‌ها و نقطه نظرات پروفسور بویر پرداختند.

پروفسور مارک بویر، فیلسوف بریتانیایی در زمینه علوم سیاسی است که هم‌اکنون مدیریت مرکز مطالعات بریتانیا در دانشگاه برکلی کالیفرنیا را برعهده دارد. او در زمینه تئوری‌های سیاسی، فلسفه، خط مشی گذاری و سازمان و روش‌شناسی کرسی‌های درس ارائه می‌کند و استاد صاحب نامی در رشته حکمرانی به شمار می‌آید. یکی از ویژگی‌های برجسته مارک بویر پرکار بودن او در تألیف آثار حوزه حکمرانی است؛ به نحوی که بالغ بر ۱۷۶ اثر با استناد به سایت ریسرچ گیت از او به عنوان کتاب مستقل، کتاب ادیت، مقاله و … منتشر شده است. امروزه در ایران، مارک بویر از جمله افرادی است که ادبیات حکمرانی با نام او شناخته می‌شود.

مدرسه حکمرانی شهید بهشتی تاکنون یک کتاب او را به نام «حکمرانی، معرفی کوتاه» ترجمه و منتشر نموده است و سه کتاب دیگر از او را نیز در دست ترجمه و انتشار دارد:

1. مفاهیم کلیدی حکمرانی
2. نظریه حکمرانی
3. دستنامه حکمرانی

دکتر علی اصغر پورعزت، استاد تمام رشته مدیریت دولتی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران است. ایشان در زمینه مدیریت دولتی و خط‌مشی‌گذاری عمومی با دیدگاه اسلامی تألیفات فراوانی دارند و مفهوم حکمرانی متعالی را بر اساس آموزه‌های اسلامی مطرح می‌کنند و آثاری همچون «خط‌مشی‌گذاری مالی در حکمرانی متعالی از منظر نهج البلاغه» و «ملت سازی در اندیشه و اخلاق حکمرانی امام خمینی» را تألیف نموده‌اند.

دکتر مهدی غضنفری، استاد تمام رشته مهندسی صنایع و رئیس مدرسه حکمرانی نیز به عنوان ناقد در این جلسه حضور داشتند. ایشان علاوه بر دارا بودن تحصیلات دانشگاهی وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران را نیز عهده‌دار بوده‌اند و همین خصیصه دیدگاه‌های ایشان در خصوص حکمرانی را به واقعیت نزدیک‌تر می‌کند.

تشریح محتوای جلسه

پس از پخش قرآن کریم به دو زبان عربی و انگلیسی و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، جلسه رأس ساعت ۸:۳۰ به وقت ایران و ۲۲ به وقت برکلی کالیفرنیا با صحبت‌های مارک بویر طبق زمان‌بندی آغاز شد. ابتدا دکتر کریمی‌پور به عنوان مدیر جلسه، از مؤلف درخواست کرد تا طی مدت نیم ساعت به معرفی دیدگاه‌ها و ارائه نظرات خود در این کتاب بپردازد.

پروفسور بویر در اظهارت ابتدایی خود به بررسی نقاط افتراق و تفاوت‌های دو مفهوم حکمرانی و حکومت پرداخت. وی تأکید داشت مفهوم حکمرانی در مقایسه با حکومت شامل ساختارهای شبکه‌ای و بازاری دارای صلاحیت‌های متعدد و همزمان فاقد مرکزیت و ساختار سلسه مراتبی است. در ادامه مدیر جلسه از ایشان پرسید که تا چه اندازه می‌توان نسبت به کارآمدی و کارایی شبکه‌ها و بازارها به عنوان ابزارهای حکمرانی و حل و فصل مسائل و چالش‌های داخلی تکیه کرد؟ بویر ضمن اذعان به اینکه پاسخ به این پرسش بسیار دشواری است، اشاره داشت، کارآمدی ابزارهای شبکه‌ای و بازاری برای حل و فصل چالش، قطعی نیست و نمی‌توان نسبت به آن به طور کامل اعتماد داشت. در عین حال که وی معتقد بود کارآیی و کارآمدی شبکه‌ها و بازارها از حیث جغرافیایی و موضوعی می‌تواند متفاوت باشد. وی اذعان کرد که به طور جدی و قطعاً نمی‌تواند کارآمدی و کارگشا بودن شبکه‌ها و بازارها را در رفع چالش‌های اقتصادی و سیاسی را تضمین کند.

در دقیقه ۲۴ بویر نظریۀ حکمرانی غیرمتمرکز خود را عنوان کرد و اظهار داشت که در نظریۀ حکمرانی غیرمتمرکز وی منافع شخصی و نقش‌های اجتماعی تثبیت شده تمرکز ندارد، بلکه کنشگران در این نظریه بر اساس سیاست‌های پیاده‌سازی خود به کنش می‌پردازند. در ادامه، دکتر کریمی‌پور از ایشان پرسید: چگونه می‌توان موضوعی به نام منافع شخصی را از رفتار و کنشگران نادیده گرفت؛ این در حالی است که سیاست واقعی در جهان معاصر نشان می‌دهد که میان منافع شخصی کنشگران چه در سطح دولتی و چه در سطح بین‌المللی تعارض وجود دارد و همواره کنشگران منافع شخصی خود را بر دیگران ترجیح می‌دهند؟

پروفسور در پاسخ به این سوال اذعان کرد که این پرسش بسیار خوبی است. وی ادامه داد که نظریه حکمرانی غیرمتمرکز وی، تلاشی برای نادیده گرفتن منافع شخصی کنشگران ندارد. در ادامه و در دقیقه ۲۷ مدیر جلسه، نظریه حمکرانی غیرمتمرکز بویر را به چالش کشید و از مولف پرسید که در جهان کنونی که ویروس کرونا به عنوان یک بحران جهانی تبدیل شده، چگونه می‌توان اطمینان داشت که بازارها و شبکه‌ها بتوانند مسائل بغرنجی همانند شیوع کرونا را برطرف کنند. بویر پاسخ داد که بازارها و شبکه‌ها کاملاً در مقابل این نوع از چالش‌ها شکننده هستند.

در بخش دوم جلسه نوبت به طرح سوالات از سوی دکتر پورعزت رسید. دکتر پورعزت با طرح سه سوال پیرامون عقلانیت به نوعی تلاش کرد تا از این حیث ایده‌ها و نظریه حکمرانی بویر را مورد انتقاد قرار دهد. با این حال مارک بویر در پاسخ به دکتر پورعزت دیدگاه ایشان را تأیید کرد و بر این نکته پافشاری کرد که در جهان معاصر عقلانیت جایگزین ایدئولوژی خواهد شد. وی معتقد است مشکل علوم انسانی در حل مشکلات و چالش‌های جامعه بشری تمرکز و پافشاری بر تحلیل‌های رسمی است و مردم و جوامع را باید بر اساس اعتقادات شخصی آن‌ها مورد تحلیل و فهم قرار داد. وی همچنین بر این باور است که سیاستگذاری عمومی باید بیشتر بر اساس گفتگو و مشارکت و کمتر مبتنی بر تحلیل‌ها و باورهای رسمی به حل و فصل مسائل بپردازد. پیشرفت در آینده تنها از طریق مشارکت هرچه بیشتر، ارتباط نزدیک با مردم سرتاسر جهان و گفتگو حاصل می‌شود.

در بخش سوم گفتگو، دکتر غضنفری رئیس مدرسه حکمرانی ضمن خوش‌آمدگویی به مارک بویر، بر اساس اسلایدهایی از پیش آماده شده که حاوی نکات انتقادی بر کتاب مارک بویر بود صحبت‌های خود را نسبت به ایشان مطرح نمود. ایشان مطرح کرد با توجه به چالش‌های دشوار در جهان امروز چگونه می‌توان مفهوم «وضعیت بدون دولت» (Stateless state) را فهم کرد. آیا می‌توان در وضعیت بدون دولت از عهده این چالش‌ها برآمد؟ بویر در پاسخ اشاره کرد که منظور وی از وضعیت بدون دولت به معنای نبود دولت مرکزی نیست. بلکه معتقد است در وضعیت کنونی یک دستورکار جامع و واحد برای حل و فصل چالش‌ها وجود ندارد. مارک بویر معتقد است دولت‌ها ممکن است دارای رویکردها و دستورکارهای بعضاً متفاوت و حتی متعارض و رقیبی بایکدیگر باشند. مارک بویر در ادامه اذعان کرد که سوال دکتر غضنفری کاملاً درست است و ما حتماً به یک اقدام سیاسی دسته جمعی برای حل و فصل چالش‌های بزرگ نیاز داریم.

دکتر غضنفری در سوال دوم خود پرسید، چگونه بازارها و شبکه‌ها بدون مرکزیت می‌توانند به فعالیت پرداخته و چگونه می‌توان از این بازارها و شبکه‌ها به عنوان ابزارهای حکمرانی، انتظار پاسخگویی داشت. بویر به این نکته اذعان کرد که دیدگاه مطرح شده از سوی دکتر غضنفری پیرامون پاسخگویی شبکه‌ها و بازارها کاملاً درست است. بویر افزود که ظهور این شبکه‌ها و بازارها می‌تواند با رکن پاسخگویی نظام‌های دموکراتیک در تعارض قرار بگیرد.

در بخش چهارم دکتر کریمی پور نسبت به افول ایده‌های نئولیبرالیستی، دیدگاه‌های خود را مطرح کرد. ایشان در این قسمت با اشاره به اینکه برخی از پژوهشگران و اندیشمندان غربی اذعان کرده اند که جهان به پایان نئولیبرالیسم نزدیک شده و امروز حتی دولت‌های لیبرال دموکرات خود به عقاید و دیدگاه‌های سیاسی نئولیبرالی پایبند نیستند، چگونه می‌توان حکمرانی را بر اساس دیدگاه‌های نئولیبرالی بنا کرد. بویر در پاسخ به این سوال ابزار کرد که وی نیز همین دیدگاه را دارد و معتقد است که نئولیبرالیسم به پایان خود نزدیک می‌شود. وی ایده دموکراسی مشارکتی و گفتگوی هرچه بیشتر میان افراد بشر و دولت‌ها را به عنوان یک راهکار در جامعه کنونی مطرح کرد.

مدیر جلسه مطرح کرد: دموکراسی مشارکتی و دموکراسی گفتگوی بر ارزش‌های نئولیبرالی استوار نیستند؟ مارک پاسخ داد خیر. بلکه دموکراسی مشارکتی و گفتگوی بر هنجارهای بسیار متفاوتی بنا شده اند. این ارزش‌ها همان ابزارهای گفتگویی و مشارکتی هستند که خارج از رهیافت یکسان و منسجم نئولیبرالی قرار دارند.

اما در پایان بحث از سیاست‌های اخیر دولت آمریکا و ایده حکمرانی جهانی سؤال شد.مدیر جلسه از از بویر پرسید که چگونه می‌توان تناقض میان سیاست معاصر کشورهایی همچون آمریکا که برای منافع ملی خود روی به سیاست‌های حمایت گرایانه آورده اند و باور به حکمرانی جهانی و مشارکت را حل کرد؟

بویر در پاسخ گفت من هیچ پاسخی برای این پرسش ندارم و صرفاً امیدارم در آینده این اتفاق روی دهد که کشورها به سمت گفتگو حرکت کنند.

همزمان با برگزاری جلسه، مخاطبین سوالات و انتقادات خود در زمینه نظریه‌ی حکمرانی را بر روی سامانه اسکای روی بارگذاری کردند، و این سوالات در انتهای جلسه، طرح و بویر به پاسخ این سوالات پرداخت. سوالات ایشان در خصوص محدودیت‌های انتخاب عقلایی، انتقادات بر حکمرانی خوب و … مطرح گردید.

دکتر غضنفری ضمن بیان مختصری از فعالیت‌هافعالیت ها و همچنین تاریخچه مدرسه حکمرانی از ایشان برای جلسات آینده و همچنین مشارکت در مقطع دکتری مدرسه حکمرانی دعوت کرد.

آمار جلسه

در این جلسه به طور میانگین ۴۸ نفر به طور همزمان حضور داشتند و آمار تعداد افراد شرکت کننده در جلسه به ۱۰۹ نفر در سامانه اسکای روم رسید.

با توجه به تبلیغات صورت گرفته در گروه‌های علمی و دانشگاهی اغلب افراد شرکت کننده در این جلسه از اساتید و اعضای هیئت علمی و دانشجویان رشته مدیریت دولتی و خط مشی گذاری عمومی بودند.

از دانشگاه امام صادق آقایان دکتر لطیفی ریاست دانشکده مدیریت، دکتر حمزه لو، دکتر یاوری، دکتر عطاردی و … از اعضای هیئت علمی این دانشگاه در این نشست حاضر شدند.

روند آینده

مدرسه حکمرانی در نظر دارد در ادامه برگزاری کرسی‌های ترویجی خود، با اندیشمندان برجسته حکمرانی در جهان ارتباط خود را حفظ کند و ضمن ایجاد مرجعیت علمی در داخل کشور در زمینه حکمرانی، زمینه را برای ارتباطات بین المللی و تاثیر گذاری در سطح جهانی ایجاد نماید.

این نشست‌ها با محوریت کتاب‌های حوزه حکمرانی مطرح خواهد شد. با فاصله مناسب از برگزاری کرسی کتاب مورد نظر برای مخاطبین معرفی خواهد شد و افراد فرصت و امکان مطالعه و بررسی کتاب را خواهند داشت.

پس از این تاریخ در یک نشست علمی با حضور نویسنده، ناقدین و اساتید و دانشجویان حاضر نقد‌ها و نظرات پیرامون کتاب به گفتگو و بررسی گذاشته خواهد شد.

یکی از پیشنهاد‌ها برگزاری نشست‌های گفتگو بین نظریه پردازان حکمرانی در جهان در مدرسه حکمرانی است.