نشست تخصصی ۴۰: نقد و بررسی Good Governance، تشریح و تبیین Sound Governance، نقد و بررسی رویکرد غالب در Globalization

شب یلدای حکمرانی
همزمان با آغاز دوره‌های کوتاه‌مدت زمستانه مدرسه حکمرانی شهید بهشتی
 

نشست چهلم مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در شب یلدای ۱۳۹۹ با حضور پروفسور علی فرازمند (استاد مدرسه اداره امور عمومی دانشگاه آتلانتیک فلوریدا، ویراستار کتاب حکمرانی سالم به عنوان رقیب و معارض حکمرانی خوب)، دکتر مهدی غضنفری (رئیس مدرسۀ حکمرانی شهید بهشتی، استاد تمام مهندسی صنایع و وزیر اسبق صمت) و دکتر حسن دانایی فرد (استاد تمام گروه مدیریت دولتی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس) برگزار شد.

نشست تخصصی چهلم:

• نقد و بررسی Good Governance
• تشریح و تبیین Sound Governance
• نقد و بررسی رویکرد غالب در Globalization

گزارش نشست

مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در راستای ترویج و گسترش مفهوم حکمرانی بخصوص حکمرانی متعالی در ایران، آشنایی با دیدگاه‌ها و نقطه نظرات اندیشمندان مختلف دنیا در حوزه حکمرانی و حکمرانی اسلامی را در دستور کار خود قرار داده است. در این راستا تاکنون چندین کرسی ترویجی نقد کتاب و نظریه را برگزار کرده است. در همین راستا مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در تاریخ ۳۰ آذرماه ۱۳۹۹ کرسی ترویجی دیگری را با دعوت از پروفسور فرازمند (نظریه پرداز مطرح حوزه حکمرانی و نویسنده کتاب جریان ساز «حکمرانی سالم» - sound governance - ) برگزار کرد.

در ابتدای نشست، جناب آقایان دکتر مهدی غضنفری و دکتر غلامرضا سلیمی، ضمن خیر مقدم به پروفسور فرازمند معرفی اجمالی از شخصیت علمی ایشان داشتند که در ادامه می‌خوانید:

«پروفسور فرازمند استاد دانشگاه فلوریدای ایالات متحده آمریکا و از شناخته شده‌ترین چهره‌های در بین اساتید و پژوهشگران حوزه مدیریت دولتی هستند. ایشان مسئولیت‌های اجرایی فراوانی داشتند از جمله: فعالیت در کمیته اداره عمومی سازمان ملل به عنوان مشاور دبیر کل این سازمان و همچنین سردبیری مجله انگلیسی زبان ( Public Organization Review ) بر عهده دارند. در عرصه نظری نیز ایشان نویسنده و ویراستار ۲۴ جلد کتاب بین المللی و ۱۴۰ مقاله بوده‌اند. در خصوص ایران نیز کتاب‌هایی را به نگارش در آورده‌اند از جمله کتاب «دولت، بروکراسی و انقلاب در ایران مدرن». از دیگر کتب ایشان می‌توان به «مدیریت بحران: تئوری و عمل»، «سیستم‌های مدرن حکومت: کاوشی در نقش بروکرات‌ها و سیاست مداران» و «مدیریت عمومی در بافتار جهانی» اشاره کرد.

اما در این جلسه با محوریت کتاب «حکمرانی سالم» در خدمت ایشان هستیم که به نقد ایده حکمرانی خوب و دعوی آن، مبنی بر جهانی شدن از طریق توسعه ارزش‌های غربی به سایر فرهنگ‌ها و ملل می‌پردازد.»

در ادامه نیز پروفسور فرازمند به معرفی واژه حکمرانی و چرایی شکل گیری این مفهوم پرداختند که در ادامه خلاصه ای از ارائه ایشان را می خوانید:

تشریحی تاریخی از شکل گیری مفهوم حکمرانی

قبل از اینکه صحبت از حکمرانی سالم ( sound governance ) داشته باشیم، باید واژه حکمرانی ( governance ) را معرفی کنیم. باید ببینیم این مفهوم چطور به یکباره مطرح شد. مفهوم حکمرانی مقوله جدیدی نیست و در سده‌های گذشته نیز این مفهوم وجود داشته است؛ اما به یکباره در دهه‌های اخیر این مفهوم در سطح جهانی مطرح شد. بعد از جنگ جهانی دوم، تا چندین دهه موضوع حکمرانی مطرح نبود. پس از پایان جنگ و پیروزی قدرتهای غرب و شرق بر فاشیسم و پس از آن تقسیم حکمرانی دنیا به دو قطب اصلی، ابتدا این طور تصور می شد که جهان در موازنه این دو قدرت به آرامش رسیده و در یک سازش مسالمت آمیز به پیش خواهد رفت. اما رفته رفته تضاد ایدئولوژیک در بنیادهای این دو نظام به تضاد منافع این دو قدرت انجامید. این تضاد به حدی قوی بود که دو قدرت غرب و شرق به شکل تز و آنتی تز یکدیگر درآمدند. در نهایت در دهه ۵۰ میلادی، در اثر رخدادهایی مانند بمباران اتمی هیروشیما و جنگ ویتنام، جنگ کره، کودتای ۲۸ مرداد، کودتای اندونزی در سال ۱۹۶۸ و کودتای شیلی در سال ۱۹۷۳… ایالات متحده این پیام را به دنیا به خصوص شوروی، صادر کرد که «آمریکا کلانتر جدید دنیا است.» در برابر تحرکات آمریکا برای تبدیل شدن به تنها ابرقدرت جهان، شوروی نیز به پیشرفت خود ادامه داد و در راستای تبدیل شدن به قدرت جهانی ظرفیت سازی ( capacity building ) کرد.

ریشه بحث حکمرانی به دوران جنگ سرد برمی‌گردد. در برهه ای که امنیت و قدرت به عنوان دو عنصر اساسی در عصر جهانی شدن مطرح گردیدند. در این برهه صحبت از مباحثی نظیر مشارکت مردم در حکمرانی مطرح نبود. حتی در کشورهایی که به دموکراسی به عنوان رکن نظام سیاسی توجه می شود، این دسته از مباحث جایگاهی نداشت. اما در دهه ۱۹۸۰ با سرکار آمدن ریگان در آمریکا و مارگارت تاچر در انگلستان، یک رویکرد و ایدئولوژی نوین را در خصوص نقش دولت در اقتصاد پی گیری کردند که از سال ۱۹۶۵ با اقتصاد نوین محافظه کاری شروع شده بود. این جریان در برابر اقتصاد کینزی قرار داشت و خواستار تضعیف نقش دولت در اقتصاد و تقویت بخش خصوصی بود. در این تز همه پاسخ به ناکارآمدی در خصوصی سازی نهفته بود.

در ظاهر امر خصوصی سازی و سازوکار بازار موجب تکثر بازیگران و رقابت بیشتر می شد؛ اما در واقع بخش خصوصی یک چیز فریبنده است. بدین معنا که این طور نیست هر کس وارد بخش خصوصی شود بتواند رشد کند. شرکت ها به طور نهفته و یا آشکار دارای یک سری سلسله مراتب هستند و شرکت های بزرگتر شرکت های کوچکتر را هضم می دهند و همین امر باعث می شود که انحصاری قوی در رأس سرمایه داری شکل بگیرد.

همزمان با این تحولات در دنیای غرب و پررنگ شدن بخش خصوصی، اتحاد شوروی از هم پاشید و یکباره نظام سرمایه داری و دولت های غربی و آمریکا به خود آمدند و گفتند حالا فرصتی رسیده که ما صحبت از مشارکت مردم در اداره حکومت داشته باشیم.

چرا که غرب توانسته در برابر ایدئولوژی مارکسیسم پیروز شود، بازار قدرتمند شده و سرمایه داری یگانه ایدئولوژی برتر در سطح دنیا است. بنابراین می توان در چارچوب همین نظام مشارکت مردم به کار گیری شود. در نتیجه این تحولات مفهومی حکمرانی شکل گرفت.

از همین جا می توان گفت ایده مشارکت مردم در اندیشه های مارکسیستی ریشه داشت. چرا که شوروی ادعای اداره شورایی داشت. یعنی اتحاد شوروی ایده شورا را از دهکده تا سطوح بالا اجرا می کرد. وقتی اتحاد شوروی به عنوان رقیب از میان برداشته شد، بنابراین این امکان فراهم آمد که در چارچوب محدودی در نظام سرمایه داری ایده مدیریت اشتراکی توسعه یابد.

حکمرانی خوب، مفهومی که از سوی سرمایه داران جهانی حمایت شد

حکمرانی خوب مفهومی بود که توسط بانک جهانی به صورت رسمی مطرح شد و بعد از آن سازمان ملل و دیگر نهادهای بین المللی در اشاعه این مطلب فعال شدند و حکمرانی خوب را به عنوان یک ایدئوژی غالب مطرح کردند. کسانی که اصطلاح حکمرانی خوب را ساختند، افراد زیرکی بودند. چرا که وقتی می‌گوییم حکمرانی خوب، کسی نمی‌تواند خوب بودن را رد کند. امّا در حقیقت خوب بودن به این بستگی دارد که چه کسی آن را تعریف کند و این خوب بودن منافع چه کسانی را تأمین کند. بدین معنی اصطلاح خوب، یک مفهوم ایدئولوژیک است.

حکمرانی سالم ایده‌ای برای اصلاح حکمرانی خوب

در برابر ایده حکمرانی خوب، بنده ایده حکمرانی سالم را از حکومت ایران باستان و حکومت داریوش اخذ نمودم. از نظر من، حکمرانی سالم همه مشخصات حکمرانی خوب را دارد. حکمرانی خوب در بن خود یک دیکتاتوری پنهان دارد؛ به نحوی که کشورهایی که در مسیر جهانی شدن حرکت نکنند از سوی کشورهای قدرتمند زیرابشان خورده میشود. شما نمونه های برخورد کشورهای ابرقدرت با کوبا، ایران و … را می‌بیند.

استقلال کشور به عنوان مهم ترین شاخص حکمرانی سالم

اما در حال حاضر تنها ۵ کشور در دنیا وجود دارند که می توانند درهای اقتصادی خود را به روی دنیا ببندند، خودسازی کنند و پیشرفت کنند در عین حال آسیبی هم نبینند. آمریکا، روسیه، تا حدودی برزیل و چین و ایران. برزیل منابع انسانی لازم را ندارد. چین نیز به منابع نفتی و گازی سایر کشورها متکی است. اما ایران همه نوع منابع انسانی، طبیعی و فرهنگی برای حرکت مستقل را دارد. ایران ثابت کرده با وجود مشکلات و هزینه های زیادی که پرداخت نموده، ۴۰ سال است بقا داشته و در عین حال پیشرفت زیادی هم کرده است. این موارد و این شاخص ها در حکمرانی سالم دیده شده است. به نحوی که تصمیم گیری مستقل در سطح سیاسی و در سطح جهانی یکی از مهم ترین شاخص های حکمرانی سالم است. حکمرانی سالم می گوید کشورها باید بتوانند تصمیمات خودشان را بگیرند بر اساس منافع خودش نه بر اساس منافع سازمان های بین المللی و کشورهای قدرتمند.

کشورهایی مانند روسیه و چین و ایران دارند برای رسیدن به حکمرانی سالم تلاش می کنند. این کشورها دو راه دارند یا باید استقلال سیاسی خود را کنار بگذارد و سعی کنند آمریکایی ها را راضی کنند در حالی که هیچ کشوری نمی تواند آمریکایی ها را راضی کند و این یک ساده لوحی است و یا با وجود سختی ها در مسیر استقلال به پیشرفت خود ادامه دهند.

پروفسور فرازمند بدیل والدو و فردریک در دنیای اداره امور عمومی

در پایان ارائه‌ی پروفسور فرازمند، جناب آقای دکتر دانایی فرد استاد تمام مدیریت دولتی و خط مشی گذاری عمومی دانشگاه تربیت مدرس به تبیین نقش برجسته پروفسور فرازمند در جامعه علمی جهانی و تئوری ایشان پرداختند. ایشان دکتر پروفسور فرازمند را بدیل افراد بزرگی مانند والدو و فردریک در دنیای اداره امور عمومی دانستند.

ایشان اشاره نمودند جریانی که در مدرسه حکمرانی شهید بهشتی رقم خورده، امیدوار کننده است وجریان خوبی در حالی شکل گیری است.

دکتر دانایی فرد در خصوص نظریه حکمرانی سالم گفتند: برای نقد یک نظریه ما سه بدیل داریم: ۱- منطق نظری نظریه را برهم بزنیم ۲- فلسفه نظریه ر ا برهم بزنیم ۳- کاربست های نظریه در عالم واقع را زیر سوال ببریم.

از نظر من پروفسور فرازمند در نظریه حکمرانی سالم، فلسفه و منطق نظری حکمرانی خوب را نشان میدهد و آن را با چالش مواجه می کند.»

ایشان دانشجویان و اساتید مدیریت دولتی در ایران به مطالعه کتب و مقالات پروفسور فرازمند دعوت نمودند.

در نهایت نیز این جلسه با پرسش و پاسخ دانشجویان و اساتید حاضر در جلسه همراه بود و حدود دو ساعت و پنجاه دقیقه به طول انجامید.