حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی : الگوی حکمرانی قرآنی بر مبنای هم‌بستگی بنیادین میان مفهوم «امامت» (به‌عنوان رهبری الهی) و «امت» (به‌مثابه پیکره اجتماعی) تبیین می شود.

به گزارش روابط عمومی مدرسه عالی حکمرانی شهید بهشتی، نشست تخصصی «مبانی و اصول حکمرانی انسان پایه» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی رئیس بنیاد بین المللی امامت برگزار شد. این نشست با محوریت نقد الگوهای مدرن حکمرانی و تأکید بر ضرورت بازتعریف مفاهیم قرآنی نظیر «امامت» و «ربوبیت»، به بررسی چالش‌های نظری و عملی حکمرانی اسلامی پرداخت.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی، الگوی حکمرانی قرآنی را بر مبنای پیوند میان «امام» (رهبری الهی) و «امت» (جامعه) تعریف می‌کند. هدف اصلی این الگو، «هدایت همه‌جانبه انسان» در تمامی ابعاد فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی است. این دیدگاه در تقابل با دو پارادایم تاریخی قرار می‌گیرد:

• الگوی خلافت سنتی: که نقش امامت را صرفاً به مدیریت سیاسی تقلیل داده است.

• دولت‌های مدرن: که بر محوریت قدرت و ناسیونالیسم بنا شده‌اند و غایت آن‌ها رفاه مادی یا سلطه سیاسی است.

دکتر سبحانی با اشاره به ناکامی جریان‌هایی نظیر اخوان‌المسلمین، تأکید دارند که تلاش برای تطبیق شریعت با قوانین مدرن، به «انسداد سیاسی» و گرایش‌های سلفی‌گری انجامیده است. 

در طول تاریخ اسلام، مفهوم حکمرانی دچار تحولاتی شده است «امامت» که در ابتدا به مثابه «امتداد نبوت» و هدایت جامعه اسلامی تعریف می‌شد، به‌تدریج به نهادی صرفاً سیاسی و «ریاست اداره عامه» تقلیل یافت. این تغییر تحت تأثیر الگوی «خلافت» در اندیشه اهل سنت شکل گرفت و از قرن ۱۲ هجری به بعد، ادبیات کلامی جای خود را به ادبیات فقهی داد و امامت از یک نهاد هدایتگر به مجموعه‌ای از مسائل اجرایی تبدیل شد و به دلیل عدم توانایی در نهادسازی کلان و تمرکز بر احکام جزئی، نتوانسته است مکانیسم‌های نهادی برای اداره جامعه ارائه دهد.

با ظهور مدرنیته در دو قرن اخیر، جهان اسلام شاهد تقلید ناقص از الگوی دولت-ملت و شکل‌گیری حکومت‌های سکولار یا سلفی بود که به «سلفی‌گری» و «انسداد سیاسی» انجامید.

رئیس بنیاد بین المللی امامت، خواستار بازتعریف حکمرانی بر اساس مفاهیم قرآنی شدند:

• محوریت انسان الهی: تلفیق «کرامت ذاتی»، «فطرت»، «عقلانیت» و «اراده» انسان. در این دیدگاه، «غایت» انسان است، اما نه انسانی که محصور در مادیات باشد، بلکه «انسان الهی» که در جهان ربوبی قرار دارد.

• هدف حکمرانی: «فلاح» (رستگاری همه‌جانبه) به‌جای رفاه مادی صرف.

• ربوبیت الهی: هدایت جامعه در هماهنگی با نظام هستی. هدایت به‌عنوان جوهره حکمرانی قرآنی، نه تنها حرکت درونی انسان، بلکه هماهنگی با حقایق هستی را شامل می‌شود. در این الگو، ربوبیت الهی محور است و هیچ هدفی، حتی متعالی، توجیه‌گر زیر پا گذاشتن ارزش‌های انسانی نیست.

حجت‌الاسلام سبحانی تأکید کردند که انسان هم «هدف» و هم «کنشگر اصلی» حکمرانی قرآنی است. «تحول درونی انسان (تزکیه) پیش‌نیاز تحقق عدالت اجتماعی (اقامه قسط) است.» حکمرانی قرآنی نه در ساختارهای خشک، بلکه در رابطه زنده امام و امت معنا می‌یابد. رابطه «امام و امت» در قرآن، الگویی است که در آن حاکم نه در رأس هرم قدرت، بلکه در کنار مردم قرار می‌گیرد. حکمرانی اسلامی باید با تکیه بر مفاهیمی مانند هدایت، ربوبیت و انسان الهی، از الگوهای غربی که «هدف، وسیله را توجیه می‌کند» فاصله بگیرد.