پشت پرده بحران ارزی و چندبرابر شدن قیمت کالاهای اساسی
دکتر مهدی غضنفری: موج تحریم‌ها مهار شده بود، اما دولت برجام را می‌خواست
دکتر مهدی غضنفری، رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی و وزیر اسبق بازرگانی و صمت در برنامه یکشنبه شب، ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ جهان آرا با موضوع «پشت پرده بحران ارزی» در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه چه شباهت‌هایی بین تحریم‌های امروز و زمان وزارت شما وجود دارد و چه تجاربی وجود دارد که می‌تواند اثر تحریم‌ها را به حداقل برساند، گفت: «وضعیت ارزی کشور ما حاصل دو جریان اقتصادی است که آثار مشابهی را به جا گذاشتند. جریان اول حاصل درون کشوری ما است که مجموعه‌ای از ناکارآمدی‌ها را در دامن خود دارد. جریان دوم کاهش جریان پول خارجی به سمت کشور است که قادر نیستیم پول فروش نفت را به موقع به کشور وارد کنیم و موجب کمبود ارز و بحران ارزی می‌شود.»
* دولت اگر از تجارب دولت قبل در مقابله با تحریم استفاده میکرد زودتر موفق می‌شد
وی افزود: «در سال ۹۰ و ۹۱ خیلی از پیامد‌های تحریم‌ها را نمی‌توانستیم پیش بینی کنیم لذا در بهار سال ۹۰ خیلی از بحث‌ها پیرامون شدت تحریم‌ها بود، اما در سال ۹۶ دیگر نیاز به این کار نبود و اگر در دولت دوازدهم از تجارب قبل استفاده می‌شد خیلی زود بر مشکلات فائق می‌آمدند.»
* به همتی گفتم تزریق ارز چاره ساز نیست
دکتر غضنفری ادامه داد: «زمستان سال ۹۶ بود که در یک مجموعه مصاحبه گفتم وضعیت تولید مناسب نیست و افزایش قیمت ارز خواهیم داشت. در بهار ۹۷ افزایش قیمت ارز مشهود شد و گفتیم ما قبلاً با ایجاد مرکز مبادله ارزی و دسته‌بندی کالا‌ها توانستیم بسیاری از مشکلات را حل کنیم. وقتی دیدم مصاحبه کارساز نیست از طریق دوستانی به دولت پیام دادیم که باز هم انتقال پیام‌ها مؤثر نبود. وقتی همتی به بانک مرکزی آمد تمام مصاحبه‌هایی که انجام دادم را به ایشان دادم و گفتم الان باید کالا‌ها دسته‌بندی شود و تزریق ارز به بازار مشکلی را حل نمی‌کند. درخواست کردم تا با ایشان ملاقات کنم. در یکی از این تماس‌ها با آقای رحمانی صحبت کردم ایشان گفتند، سه‌شنبه نزد شما می‌آییم، ولی این جلسه برگزار نشد.»
وزیر اسبق بازرگانی و صمت تصریح کرد: «یک الگوبرداری ناقص از این تجربیات اجرا شد و موجب شد تا مدت زمانی که در سال ۹۷ درگیر مشکلات بودیم، خیلی بیشتر از سال ۹۱ بود، ولی از این تجربیات استفاده نشد در حالی که خیلی از اتفاقات قابل پیشگیری بود.» وی با اشاره به تجارب دولت دهم در بحران ارزی گفت: «ناکارآمدی‌هایی در فرآیند‌های اقتصادی در کشور ما وجود دارد که در دولت دهم قرار بود تحت هفت طرح تحول به آن پرداخته شود که یکی از آن‌ها هدفمندی یارانه‌ها بود. وقتی یک مشکل اقتصادی پیش می‌آید باید تفکیک کرد که چند درصد مربوط به ناکارامدی داخلی و چقدر مربوط به تحریم خارجی است.»
دکتر غضنفری ادامه داد: «آن هفت طرح تحول مربوط به واقعیت اقتصادی جامعه ما بود و باید ادامه پیدا میکرد، ولی ادامه پیدا نکرد. موضوع هدفمندی دچار چالش شد و مجادله‌هایی بین مجلس و دولت در گرفت و هیچگاه فرصت نشد سایر طرح‌ها به بحث گذاشته شود. این بگو مگو‌ها آنقدر ادامه پیدا کرد که عمر دولت دهم تمام شد.»
*تجربیات مقابله با تحریم کنار گذاشته شد، چون دولت دنبال برجام بود
رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی تصریح کرد: «به دلیل چنین فرآیند‌های ناقصی، ارزش پولی هر روز در حال کاهش است. تجربیات ما در آن دوران ارزیابی نشد، زیرا دولت به دنبال برجام بود و اعتقاد داشت با تحقق آن تحولی در اقتصاد رخ می‌دهد. هدف اصلی تحریم‌ها این بود که جریان ورود ارز به کشور محدود شود که موفق هم شدند.»
وی تصریح کرد: «برخی کشور‌ها میزان درآمدی که دارند بسیار بیشتر از نیازمندی‌های آنان است که مشکلی ندارند. برخی کشور‌ها هم بسیار فقیر هستند که به دنبال ارز نیستند. برخی هم مانند کشور ما در بین این دو مدل قرار دارند که از ناحیه عدم ورود ارز به کشور آسیب‌پذیرند. وقتی ارز در کشور وجود دارد تمام ناکارآمدی‌های اقتصادی پوشیده می‌شود و وقتی تحریم می‌شویم به مشکلات پی می‌بریم که در کاهش ارزش پول ملی خود را نشان می‌دهد.»
* ایرادات ساختاری ما در دوران تحریم نمایان می‌شود
دکتر غضنفری ادامه داد: «تحریم‌ها نشان می‌دهد که ما چقدر بد عمل کردیم و این شاید به نوعی به نفع ما باشد. بخشی از مشکلات تحریم‌ها مربوط به ایرادات ساختاری است که بوده و الان هم هست و اگر کشور اینطور اداره شود در آینده هم این مشکلات خواهد بود. ما به یک روزمرگی در اقتصاد دچار شده‌ایم که موجب می‌شود چند سال دیگر باز با جهش ارزی مواجه شویم.»
* مرکز مبادله ارزی یک راهکار عبور از بحران ارزی بود
وزیر بازرگانی و صمت دولت دهم با بیان اینکه در سال ۹۱ وقتی تحریم‌ها آغاز شد بیشترین سؤال ما این بود که گستره تحریم‌ها چقدر است، گفت: «در سال ۹۱ هر روز درگیر موضوع تامین ارز و کالای اساسی بودیم و نمی‌دانستیم ابعاد این تحریم‌ها چقدر است. در تابستان آن سال همه اتفاق‌ها افتاده بود و ما فهمیدیم آن‌ها به هیچ‌چیز رحم نمی‌کنند و ارز تقریباً از کنترل خارج شد. در پاییز سال ۹۱ بحثی بود که آیا بورس ارز ایجاد کنیم یا نه. بین بانک مرکزی و وزارت اقتصاد این بحث‌ها ادامه داشت تا اینکه ما در وزارتخانه به بانک مرکزی پیشنهاد دادیم همه بانک‌های عامل و بانک مرکزی را در یک ساختمان جمع کردیم و مرکز مبادله ارزی ایجاد شد. در آنجا اجازه دادیم صادرکننده و بانک مرکزی ارزشان را بیاورند و کالا‌ها را در ده گروه دسته‌بندی کردیم و این به ما اجازه می‌داد تا در این مرکز به هر گروه چه ارزی به چه قیمتی بدهیم.»
* قیمت اقتصادی ارز فقط با اصلاح فرآیند‌های اقتصادی ممکن است
دکتر غضنفری با بیان اینکه ارز به سه دسته اقتصادی، سیاسی و هیجانی تقسیم می‌شود، ادامه داد: «بعد از این تدبیر، بازار به تدریج یک آرامشی پیدا کرد. در واقع وقتی به زمستان سال ۹۱ رسیدیم داشتیم روی نقدینه‌خواهی بنگاه‌ها فکر می‌کردیم. وقتی اعلام کردیم مرکز مبادله ارزی شکل گرفته و این پیام منتشر شد که دولت منسجم شده و بازار کمی متعادل شد. اما زمانی قیمت اقتصادی ارز پایین می‌آید که فرآیند‌های اقتصادی اصلاح شده باشد. مرکز مبادله ارزی و دسته بندی کالا‌ها کاری بود که می‌توانست در سال ۹۶ انجام بگیرد، اما دولت نمی‌خواست کار‌هایی را که در گذشته انجام شده بود انجام دهد.»
* روحانی می‌خواست ذهن‌ها را برای برجام آماده کند
رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی عنوان کرد: «قیمت ارز همه داستان ما نیست و رنجی که مردم کشیدند مورد بحث ما است و اگر از تجربیات گذشته استفاده می‌شد نیاز نبود مردم با کارت ملی گوشت بخرند. بعضی مسئولین در مبارزات انتخابات جملاتی را می‌گویند، اما آمار‌های ما نشان می‌داد انبار‌های ما سه تا شش ماه جوابگوی کشور بود. آقای روحانی شاید می‌خواستند ذهن‌ها را برای برجام آماده کنند.»
* موج تحریم در بهار ۹۲ مهار شده بود
دکتر غضنفری گفت: «من ادعا می‌کنم که ما در بهار سال ۹۲ بر فشار‌های تحریمی فائق آمده بودیم و کشور می‌توانست در مسیر توسعه قرار گیرد. ما وقتی دولت را تحویل آقای روحانی دادیم بیشترین ذخایر کالایی را داشتیم و دیگر کار‌های تحریمی انجام نمی‌دادیم و کشور وارد فاز توسعه شده بود و قیمت ارز کاهش هم داشت. مشکلی که ما داشتیم این بود که مدیریت سختی انجام شده بود، اما فرصت نبود که تبیین کنیم و بگوییم دیگر نگران نباشید. چه برجام شکل می‌گرفت چه شکل نمی‌گرفت می‌توانستیم به توسعه ادامه دهیم، زیرا موج تحریم را مهار کرده بودیم.»
* ارز ۴۲۰۰ تومانی نه محاسبه اقتصادی که تصمیم سیاسی بود
وزیر اسبق صمت درباره قیمت‌گذاری دستوری ارز عنوان کرد: «این تصمیمی زیان‌بار برای کشور بود؛ زیرا اگر ندانیم قیمت ارز چقدر است، باعث می‌شود ارز مورد نیاز در کشور فروخته شود. اگر درآمد ارزی نتواند بر نیاز‌های ارزی فائق آید هیچ قیمت‌گذاری تأثیر نخواهد داشت. ارز ۴۲۰۰ در حالی انجام شد که برفرآیند تولید و تقاضای ارز، مدیریتی صورت نگرفت. این با محاسبه اقتصادی نبود بلکه یک تصمیم سیاسی بود.»
دکتر غضنفری درباره قیمت‌گذاری ۴۲۰۰ تومانی ارز تصریح کرد: «کاملاً مشخص بود که این کار یک قیمت‌گذاری خارج از واقعیت بود و موجب یک رانت ذاتی می‌شود و این به واردات دامن می‌زند. برای همین است که یک مجادله وجود دارد که قیمت ارز پایین دستوری ایجاد نمی‌شود و نیاز به یک کار ملی دارد. چون ناپایداری اقتصادی داریم قیمت دلار بر ریال چیره می‌شود. درست است که قیمت پایین موجب اقتدار پول ملی است، اما اگر این اقتدار ساختگی باشد بعداً پشیمان می‌شویم.»
*دولت می‌خواست کارآمدی را با شعار بالا ببرد، اما اقتدار پول ملی با شعار بالا نمی‌رود
رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی گفت: «بعد از اینکه مشاهده کردند که ما در سال ۹۱ کالا‌ها را گروه‌بندی کردیم و ارز را به کالاهای خاص اختصاص می‌دادیم، عدم اعتماد به تجربیات گذشته موجب از بین رفتن اعتبار ملی شد. اما حتی یک مطالعه سطحی می‌توانست به دولت کمک کند، اما این‌ها می‌خواستند کارآمدی را با شعار بالا ببرند، ولی اقتدار پول ملی با شعار بالا نمی‌رود بلکه نیاز به کار واقعی دارد. این نمی‌شود که بگوییم دلار باید ۴۲۰۰ باشد و بازار هم بگوید چشم.»
* کار دولت یازدهم سرکوب فکری تجربیات گذشته بود
دکتر مهدی غضنفری افزود: «به لحاظ خود تحریم‌ها دوران ما خیلی سخت‌تر بود، زیرا اروپا با آمریکا متحد شده بودند و اولین تجربه ما بود. اما بعد از دولت دهم تجربیاتی وجود داشت که به خاطر نوع نگاه نسبت به دولت نهم و دهم از آن‌ها استفاده نشد و کار دولت یازدهم یک سرکوب فکری از تجربیات گذشته بود.»
وی درباره تأثیر رسانه بر بازار ارز گفت: «فضای مجازی می‌تواند مشکل‌سازی کند. البته منظورم بگیر و ببند در فضای مجازی نیست. ولی وقتی یک قسمتی مثل اقتصاد آسیب می‌بیند شایعات می‌تواند آن را بدتر کند. کسانیکه خبر درست را تولید می‌کنند باید بیشتر تلاش کنند. قیمت ارز هیجانی با کار رسانه درست می‌شود.»
* تجارت ترجیهی کار درستی است، اما در مورد ترکیه به تولید ما آسیب می‌زد
وزیر بازرگانی دولت دهم درباره انعقاد قرارداد تعرفه آزاد تجاری با ترکیه تأکید کرد: «خود اصل قراردادهای تعرفه ترجیحی و آزاد، کار درستی است. اما در آن زمان من مانع انعقاد قرار تعرفه ترجیحی با ترکیه شدم، زیرا آن‌ها می‌گفتند اجازه بدهید ما کالای اساسی را با تعرفه کم به کشور شما بدهیم و شما هم هندوانه و کاهو و چیز‌های بی‌ارزش به ما بدهید. ما دیدیم در پی این قرارداد، فشاری که بر تولیدکننده می‌آید بیشتر است، لذا ما بدون اینکه چنین موافقت‌نامه‌ای را امضا کنیم ترکیه را ترک کردیم. آن‌ها هیچگاه حاضر نبودند با ما به توازن برسند، اما وقتی آقای روحانی سرکار آمد ترک‌ها آمدند و این قرارداد را با ایران امضا کردند. این قرارداد تبعات منفی زیادی داشت. این موجب شد تا برخی تولیدکنندگان ما تبدیل به واردکننده شوند و این کار وزن واردات به کشور را زیاد کرد.
* اینکه تحریم‌ها مؤثر بوده به ترامپ پالس می‌دهد
وی با بیان اینکه به نظر من اینگونه نیست که همه مردم آمریکا منتظرند که این تحریم‌ها تمام شود، عنوان کرد: «در سال ۹۱ یک تعداد اتاق فکر بودند که به آمریکایی‌ها مشورت می‌دادند و در سفارت‌خانه‌های آمریکا در کشور‌های عربی مستقر بودند و به آن‌ها می‌گفتند که وضعیت ایران چگونه است. اینکه تحریم‌ها مؤثر بوده یا نه در رفتار ترامپ تأثیر می‌گذارد رفتار ما با فرانسه و سایر کشور‌ها به آن‌ها پالس می‌دهد که کوتاه آمده‌ایم یا نه و ما باید از این دام‌ها بهراسیم. ارزیابی‌هایی که در سال ۹۱ به آمریکا داده شد این بود که ایران بر تحریم‌ها فائق آمده و باید بر طبل مذاکره بکوبید. ما الان هم می‌توانیم بر تحریم‌ها فائق شویم، اما اگر ما ضعف نشان دهیم فشار آن‌ها بیشتر می‌شود.
* به جای روی خوش نشان دادن به خارج کمی هم به اقتصاد داخل فکر کنیم
دکتر غضنفری تأکید کرد: «به جای روی خوش نشان دادن به خارج، کمی هم به اقتصاد داخلی فکر و کمک کنیم. اگر منتظریم کسی کاری کند که اقتصاد ما خوب شود چنین نیست.»
وزیر اسبق بازرگانی و صمت عنوان کرد: «شرایط جدید ارزی فشار زیادی به تولید وارد کرده است. باید با تولیدکنندگان صحبت کنیم و مشکلات آن‌ها را حل کنیم. اگر با اصحاب تولید بحث و تبادل نظر داشته باشیم و هر روز وزارت صمت جلساتی را با تولیدکنندگان با حضور دستگاه‌های مختلف داشته باشد، می‌تواند مشکلات آن‌ها را حل کند. حوزه تولید باید پر از نشاط و امید شود. حتماً مناسبات خارجی بر تولید ما اثر می‌گذارد و وزارت خارجه باید این مناسبات را دنبال کند، اما ضعف نشان دادن زیبنده مردم ما نیست. این فساد‌ها و اختلاس‌ها بر امید مردم تأثیر می‌گذارد. بسیاری از مشکلات را می‌شود با هماهنگی بین دولت و تعامل میان وزرا حل کرد و این شرط لازم موفقیت است.»
دکتر غضنفری گفت: «بین وزارتخانه‌ها و حتی قوای مختلف همیشه اختلاف سلیقه هست، ولی باید این اختلافات را با هماهنگی‌های بین دستگاهی حل کرد.» وی درباره نقش شورای عالی امنیت ملی در سال ۹۱ برای مهار بحران ارزی اظهار داشت: «شورای عالی امنیت ملی یک ستاد تدابیر ویژه تشکیل داد که مصوبات آن مثلاً مانند مصوبات مجلس بود و اختیارات خیلی خوبی داشت که خیلی به ما کمک کرد و می‌توان باز هم از این مدل‌ها بهره برد.»
رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در پایان خاطرنشان کرد: «این کشور برای ماست و هیچکس آن را برای ما نمی‌سازد. وضعیت اقتصادی مردم خوب نیست و باید به مردم رسید. مردم می‌خواهند به مشکلاتشان رسیدگی شود و اگر یک دولت جوان لازم است، آن را انتخاب کنیم؛ تجربیات دولت‌ها را دور نریزیم. حکمرانان ما بجای هدر دادن منابع باید از تجربیات گذشته استفاده کنند.
فیلم کامل برنامه جهان‌آرا با موضوع «پشت پرده بحران ارزی» در گفتگو با دکتر مهدی غضنفری
سروش
نظر شما :