سیاست‌نامه ساختار
نقش دانش علوم شناختی در امر حکمرانی
چکیده:
علوم شناختی به عنوان یک علم نوپا، در سال‌های اخیر جایگاه ویژه ای در امر حکمرانی یافته است. به نوعی که در ۵ سال اخیر، واحدهایی با عنوان بینش رفتاری در دولت‌های مختلف تشکیل گردیده است. از دولت‌های ایالات متحده و انگلستان گرفته تا ترکیه و قطر، سازمان‌هایی در جهت استفاده از این علوم در امر سیاست گذاری عمومی و حکمرانی تشکیل گردیده و به صورت مستقیم به رئیس دولت و وزرا، راهکارهای سیاستی ارائه می‌کنند. بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص پیشرو بودن در این علوم نیز تأییدی است بر اهمیت این علوم. در این سیاست نامه، به ذکر مثال‌هایی از استفاده‌ی علوم شناختی-رفتاری در حکمرانی و سیاست گذاری عمومی پرداخته می‌شود و در انتها پیشنهاد پیگیری جدی و فعالانه ی استفاده از این علوم در حکمرانی مطرح می‌گردد.
مقدمه و تشریح مسئله:
در سال‌های اخیر، علوم شناختی، به یکی از مرزهای علم و دانش تبدیل گردیده است. به نوعی که استفاده از این علوم کاربردهای فراوانی یافته است. یکی از اساسی‌ترین این کاربردها، در حوزه‌ی حکمرانی می‌باشد. اگرچه اشاره‌ی مستقیم به استفاده از این دانش در امر حکمرانی در منابع محدودی یافت می‌شود، اما نشانه‌های فراوانی از پرداخت جدی به این علوم در کشورها و سازمان‌های مختلف وجود دارد که در ادامه به برخی از این موارد پرداخته می‌شود.
باراک اوباما در سال ۲۰۱۵، با صدور یک فرمان اجرایی، همه ی سازمان‌ها و نهادهای کشور آمریکا را ملزم به استفاده از بینش‌های علوم رفتاری برای ارائه ی خدمات بهتر به شهروندان آمریکا نمود {۱}. همچنین یک تیم بینش رفتاری در کابینه‌ی دولت انگلستان تأسیس گردیده است که وظیفه‌ی آن طراحی و اجرای سیاست‌های عمومی با استفاده از علوم رفتاری و همچنین ارائه ی پیشنهادات به نخست وزیر و وزرای کابینه است {۲}.
پس از اینکه استفاده از این علوم در دولت‌های مختلف آغاز گردید، مدارس حکمرانی نیز به آموزش این دانش به دانشجویان پرداختند. برای مثال مدرسه حکمرانی کندی هاروارد در سال ۲۰۱۷ واحد درسی با عنوان بکارگیری علوم رفتاری برای طراحی سیاست‌های عمومی را به همه ی دوره‌های تحصیلی این مدرسه اضافه نمود {۳}، علاوه بر آن در مرکز رهبری عمومی که یکی از مراکز ۱۱ گانه ی مدرسه‌ی حکمرانی کندی است، گروهی تحت عنوان گروه بینش‌های رفتاری تشکیل گردیده است که به نوعی محور همه ی مباحثات این مرکز می‌باشد {۴}.
استفاده از این علوم در بسیاری از سازمان‌های جهانی نظیر یونیسف و سازمان ملل متحد {۵}، بانک جهانی {۶}، بخش حکمرانی عمومی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی {۷} و همچنین در دولت‌های کشورهای متعددی از جمله کانادا، سنگاپور، استرالیا {۸} و بیش از ۵۰ کشور دنیا رواج یافته است. در ادامه تیم اقتصاد رفتاری دولت استرالیا به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته است:
زمینه و اهداف:
بتا واحد مرکزی برای بینش‌های رفتاری در دولت استرالیا است. بتا به دنبال بهبود رفاه مردم استرالیا از طریق ایجاد قابلیت بهتر خدمات عمومی استرالیا به‌وسیله بینش‌های رفتاری است و ارائه مشاوره به دولت، همکاری با سازمان‌های شریک در مداخلات و انجام آزمایش‌ها از دیگر اقدامات بتا است. بتا در ساختمان نخست‌وزیری و هیئت دولت قرار دارد. راه اندازی بتا در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۵ در کنفرانس خط‌مشی گذاری عمومی اعلام شد با هدف استفاده از بینش‌های رفتاری در دولت استرالیا.
بودجه:
پروژه‌های بتا از صندوق مدرنیته دولت تأمین مالی می‌شود. این صندوق برای ارتقای نوآوری در بخش عمومی و کمک به سازمان‌های همکار ایجاد شده است. پشتیبانی‌ها بعد از شروع اولیه کار بتا در حال افزایش بود و در ۱۳ فوریه ۲۰۱۶ بتا توسط ۱۳ سازمان حمایت و پشتیبانی مالی می‌شد.
اعضا:
در ابتدا بتا دارای سه نفر کارمند بود که تا سال ۲۰۱۷ به ۲۷ نفر افزایش یافت که ۱۵ نفر آن‌ها از کارکنان منتخب سازمان‌های همکار بودند. کارمندان به‌منظور استفاده از دانش سازمانی موجود و توسعه قابلیت‌ها در بتا از سرتاسر ادارات دولت استرالیا به کار گرفته می‌شوند. در نتیجه بتا دارای تیم متنوعی است که در زمینه‌های دانشگاهی اقتصاد، روان‌شناسی، حقوق، جامعه‌شناسی و توسعه بین‌الملل فعالیت دارند.
فعالیت‌ها:
برخی از آزمایش‌ها و مداخلات رفتاری که در این واحد رفتاری انجام شده است عبارت‌اند از:
- شناسایی برنامه‌های شغلی و ارتقای تنوع استخدام
- ارائه اطلاعات کلیدی به‌منظور درک خدمات مالی
- اضافه کردن برچسب‌های انرژی که باعث خرید وسایل با صرفه‌جویی بهتر در مصرف انرژی می‌شود
- سرویس‌های اطلاع‌رسانی به والدین در خصوص فرزندانشان در مدارس
همچنین برخی از این واحدها به صورت موضوعی تشکیل می‌شوند. برای نمونه می‌توان به واحدهای بینش رفتاری در زمینه‌ی فعالیت‌های مالیاتی اشاره نمود.
بینش برگرفته از علوم رفتاری به‌منظور کاهش تقلب و بدهی مالیاتی
تیم بینش رفتاری انگلستان شش بینش برگرفته از علوم رفتاری برای کاهش تقلب و بدهی مالیاتی را مدنظر قرار می‌دهد:
- آسان‌سازی: فرم‌های مالیات آسان‌سازی شود و برخی از اطلاعات پر شود
- پر رنگ کردن پیام‌ها و جملات کلیدی
- استفاده از زبان شخصی: شخصی‌سازی پیام سبب بهتر متوجه شدن مردم می‌شود
- برجسته کردن هنجارها: برجسته کردن جنبه‌های مثبت رفتار دیگران. مثلاً بگویید ۹ نفر از ۱۰ نفر مالیات را به موقع پرداخت کردند
- تقدیر از رفتارهای قابل‌تحسین: مشوق‌هایی را برای رفتارهایی که منجر به صرفه‌جویی در زمان می‌شود در نظر بگیرید
- برجسته‌سازی ریسک و عواقب عدم صداقت
تکمیل فرایند ثبت‌نام آنلاین
آژانس درآمد داخلی کانادا سیستم الکترونیکی رایگان خدمات مالیاتی و اطلاعاتی را برای شهروندان کانادایی طراحی کرد. این سرویس برای مالیات‌دهندگان امکان مشاهده و تغییر خود اظهاری مالیاتی، پیگیری بازپرداخت اضافه‌مالیات و امکان تراکنش‌های بین‌بانکی را فراهم می‌کند.
آژانس کانادایی آزمایشی را طراحی کرد تا اثر ارسال نامه مجدد و برقراری ارتباط با مخاطبینی که فرآیند ثبت‌نام را آغاز کرده بودند ولی تکمیل نکردند را بررسی کند. سه نوع نامه ارسال کردند: نامه‌های ساده، نامه‌هایی با تصاویر گرافیکی و کارت‌پستال‌های تلنگری با مضامین آسان بودن تکمیل فرآیند ثبت‌نام.
نتایج نشان داد که با زمان‌بندی صحیح و ساده‌سازی یادآورها با مضامین آسان بودن تکمیل فرآیند ثبت‌نام می‌توان نرخ ثبت‌نام را افزایش داد.
جمع‌آوری مالیات‌های معوق
دولت محلی ایالت اونتاریو به دلیل تأخیر پر کردن اظهارنامه‌های مالیاتی آزمایش کنترل‌شده تصادفی را با هدف ترغیب کارفرمایان در جهت پرداخت مالیات معوق را انجام داد. در این آزمایش به کارفرمایان نامه‌های مالیاتی اصلاح‌شده با جزئیات کامل از قبیل اینکه کجا (وب‌سایت، آدرس اداره، آدرس پستی) چگونه (دستورات خاص پر کردن فرم) و چه زمانی (ضرب‌الاجل) فرم‌های مالیات معوقه را پر کنند. با اجرای این روش سالیانه حدود ۱۲۰۰۰ دلار کانادا در هزینه‌های دادرسی صرفه‌جویی می‌شود.
در حال حاضر بینش‌های رفتاری توسط دولت‌ها در کشورهای دنیا با هدف بهبود خط‌مشی گذاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برخی ابهامات در خصوص کاربرد بینش‌های رفتاری در سطح دولت وجود دارد به عنوان مثال برخی از مهم‌ترین آن ها عبارت‌اند از:
- آیا یافته‌های آزمایشی که در مقیاس خرد انجام می‌شود می‌تواند در سطح کلان مورد استفاده قرار گیرد؟
- آیا آزمایش‌های رفتاری در طول زمان کارآیی و اثرگذاری مناسب دارند؟
گزارش «ذهن، جامعه و رفتار» بانک جهانی بحث تصمیم‌گیری افراد و اینکه چرا دولت‌ها بایستی به مباحث رفتاری در خط‌مشی گذاری توجه ویژه کنند:
- کمک به مردم برای دستیابی به اهدافشان: مثلاً یادآوری در خصوص تطبیق زمان یارانه اجتماعی با زمان ثبت‌نام مدارس یا مثلاً خرید کود در زمان برداشت محصول؛
- تحت تأثیر بودن تصمیم‌گیری از اطلاعات برجسته و در دسترس: چون تصمیم‌گیری غالباً بر اساس اطلاعاتی است که صرفاً برجسته یا در دسترس هستند و همچنین تحت تأثیر عوامل دیگری همچون فشارهای اجتماعی و مدل‌های ذهنی افراد قرار دارند؛
وابسته بودن تصمیم‌گیری‌های افراد به مدل‌های ذهنی مشترک: تمرین‌های تقویت اجتماعی (تمرین‌هایی که جامعه به افراد تحمیل می‌کند) ممکن است انتخاب‌هایی که باعث افزایش رفاه و خوشبختی افراد می‌شود را کند و مسدود می‌کند. به‌عبارت‌دیگر مدل ذهنی مشترک جامعه بدین‌صورت است که تصمیمات و سیاست‌های دولت را متضاد با رفاه و اهداف خود می‌داند و به‌طور ضمنی با آن مخالف است و نگاه بدبینانه دارد. بدین‌جهت دولت‌ها با بهره‌گیری از ابزارهای رفتاری به‌طور مستقیم در انتخاب‌های افراد تأثیر نمی‌گذارند تا اثر منفی و نگاه منفی به دولت و حاکمیت شکل بگیرد. همین امر به تقویت سرمایه‌ی اجتماعی می‌انجامد.
تحلیل موضوع:
رهبر معظم انقلاب در دیدار با محققان ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، در تبیین نقش علوم شناختی فرموده‌اند: " پیشرفت‌های علمی بشر و گشوده شدن دریچه‌های جدید برای شناخت بیشتر از نظم عجیب و پیچیدگی‌های حیرت‌آور عالم خلقت، مستلزم شکرگزاری است، زیرا انسان را به معرفت الهی نزدیک‌تر می‌کند". همچنین ایشان در اهمیت استفاده از این علوم خاطر نشان کردند: "هر یک از این دریچه‌های علم و دانش که از جانب خداوند به روی بشر باز می‌شود، زمینه‌ساز تحولات شگرف و جدید در زندگی انسان‌ها است، بنابراین هر ملتی که از دانش‌های جدید و فناوری‌های مرتبط با آن عقب بماند، سرنوشتی جز عقب‌ماندگی، ذلیل شدن و استعمار از جانب قدرت‌ها نخواهد داشت." این بیانات ارزشمند، نشان از اهمیت کم نظیر این علم و کاربردهای آن دارد که تلاش شبانه روزی همه ی محققان این حوزه را طلب می‌کند. اما نکته‌ای که نباید مغفول بماند این است که یقیناً تأکیدات معظم له استفاده‌های صرف ریاضیاتی از این علوم نیست، و کاربردهای این علوم در امر حکمرانی به مراتب مهم‌تر از تحقیقات در حوزه‌های علوم پایه و علوم پزشکی است.
در صحنه‌ی جهانی رهبران کشورها به اهمیت این علم پی برده‌اند. در همین راستا، باراک اوباما رئیس جمهور اسبق آمریکا، مدال افتخاری را به دنیل کانمن اهدا کرد {۹}. همچنین با بیان اینکه کتاب دنیل کانمن با عنوان "تفکر سریع و آهسته" به اتخاد تصمیمات هوشمندانه‌تر کمک می‌کند، به تمجید از این کتاب پرداخت. دنیل کانمن برنده ی جایزه‌ی نوبل اقتصاد در سال ۲۰۰۲ است. این جایزه به پاس تحقیقات این دانشمند در رابطه با تصمیم گیری انسان در شرایط عدم اطمینان به او اهدا شد {۱۰}. کتابی که کانمن در همین راستا به نگارش در آورده است، پایه‌ی استفاده از علوم شناختی و رفتاری در حوزه‌ی سیاست گذاری عمومی است. پس از او ریچارد تیلر تئوری ناج را بنا نهاد و به همین دلیل جایزه‌ی نوبل در سال ۲۰۱۷ را از آن خود نمود {۱۱}. این تئوری مشخصاً در سیاست گذاری عمومی کاربرد دارد {۱۲} و تمام کتابی که با همین عنوان توسط تیلر به نگارش در آمده است، به استفاده از علوم اقتصاد رفتاری در سیاست گذاری عمومی پرداخته است {۱۳}.
این موارد نیز نشان از اهمیت بی بدیل این علوم در امر حکمرانی و سیاست گذاری دارد که دریچه‌های جدیدی را به روی سیاست گذاران در اقصی نقاط جهان گشوده است. بر اساس فرمایشات رهبر انقلاب، استفاده از این علوم باید به صورت جدی دنبال شود و در غیر این صورت، سرنوشتی جز عقب ماندگی، ذلت و استعمار از جانب قدرت‌ها انتظار نمی‌رود. در همین راستا در ادامه‌ی این سیاست نامه، پیشنهاد تشکیل یک واحد بینش رفتاری، مطرح می‌گردد.
پیشنهادات:
بر اساس مطالب بیان شده در این سیاست نامه و نمونه‌هایی که در این خصوص ذکر گردید، استفاده از علوم رفتاری و علوم شناختی در امر حکمرانی، یک موضوع اجتناب ناپذیر است.
شاید در حال حاضر استفاده از این علوم در امر حکمرانی، غیر ضرور به نظر برسد و نظر سیاست گذاران و سیاست‌مداران، معطوف به گذشته و تجربه نگاری از مدیران و حکمرانان باشد، اما در ابتدای گام دوم انقلاب اسلامی، در صورت غفلت از این علوم، در آینده‌ای نه چندان دور، امکان بازی فعالانه در این خصوص از حکمرانان کشور سلب می‌شود و به ناچار به رفتارهای منفعلانه در این خصوص، رفتار غالب خواهد شد. چراکه اگر امروز به امور مهم و غیر ضرور پرداخته نشود، مجبور خواهیم بود در آینده آن امر را به صورت مهم و ضروری پیگیری کنیم {۱۴} که این امر به معنای اتلاف هزینه‌ی فراوان و از دست رفتن فرصت‌های ناب و بی بدیل خواهد بود.
بر همین اساس پیشنهاد می‌گردد، استفاده از علوم شناختی و علوم رفتاری در امر حکمرانی، به صورت جدی و به سرعت در دستور کار دولت و نهادهای عمومی و حاکمیتی قرار گیرد. گام‌های این پیشنهاد به صورت زیر می‌باشد:
- شناخت دقیق و اولیه از لزوم تشکیل واحدهای بینش رفتاری در دولت
- الگوبرداری و تحلیل تم از فعالیت‌های صورت گرفته در سایر کشورها
- مطالعه پیشینه واحدهای بینش رفتاری، چالش‌ها و موانع آن‌ها
- احصاء مدل مناسب و بهینه واحدهای بینش رفتاری بر اساس نظام سیاسی و اداری ایران
- تعیین و تدوین استراتژی‌های کلان و مأموریت این واحدهای بینش رفتاری در ایران
- مشخص کردن مدل‌های درآمدی و مالی این واحدها
- عملیاتی‌سازی و ایجاد واحدهای بینش رفتاری در ساختار اداری کشور
منابع:
- https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2015/09/15/executive-order-using-behavioral-science-insights-better-serve-american
- https://www.bi.team/
- https://www.hks.harvard.edu/educational-programs/executive-education/applying-behavioral-insights-design-public-policy
- https://cpl.hks.harvard.edu/behavioral-insights-group
- https://www.unicef.org/innovation/stories/behavioural-insights-UN
- https://www.worldbank.org/en/programs/embed
- http://www.oecd.org/gov/regulatory-policy/behavioural-insights.htm
- https://behaviouraleconomics.pmc.gov.au/
- https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/barack-obama-book-recommendation-thinking-fast-and-slow-daniel-kahneman-decision-making-a8219506.html
- https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2002/kahneman/facts/
- https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2017/press-release/
- https://www.thebritishacademy.ac.uk/nudge-and-beyond-behavioural-science-and-public-policy
- https://www.amazon.com/Nudge-Improving-Decisions-Health-Happiness/dp/014311526X
- https://www.amazon.com/Habits-Highly-Effective-People-Powerful/dp/0743269519
سروش
نظر شما :