بهبود معیشت مردم باید اولویت نخست رئیس جمهوری آینده باشد

دکتر مهدی غضنفری، وزیر اسبق صمت و رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی از رئیس جمهوری آینده خواست بهبود معیشت مردم از طریق یک سری بسته‌های حمایتی را اولویت اصلی خود در ۶ ماه نخست مسئولیتش قرار دهد و پس از آن به مسئله تولید بپردازد.

وی در برنامه رودرو شبکه چهار با موضوع تولید (ویژه برنامه بایسته‌های دولت سیزدهم) با بیان اینکه معیشت مردم آسیب دیده است، افزود: راه‌حل‌های کوتاه‌مدتی وجود دارد که ممکن است به سایر حوزه‌های اقتصادی آسیب بزنند، اما برای حل مشکلات مردم چاره‌ای جز این نیست؛ چرا که مردم مهمترین رکن حکمرانی هستند و این مهمترین رکن امروز دچار آسیب‌های فراوانی شده و دیگر تحمل ندارد.

دکتر غضنفری با تأکید بر اینکه اولین هدف حکمرانی بهبود زندگی مردم است، ادامه داد: دولت باید با به صفر رساندن بسیاری از هزینه‌های اضافی، ابتدا به مشکلات مردم رسیدگی کند و پس از آن به سمت تنظیم قیمت‌ها با در نظر گرفتن شرایط مردم برود.

وی همچنین با ابراز نگرانی در مورد منفی شدن روند انباشت سرمایه در سال‌های گذشته افزود: این به معنای این است که برای جوانان و نسل بعدی سرمایه‌گذاری در جهت اشتغال انجام نداده‌ایم. حال اگر قرار است رئیس جمهوری آینده به این مسئله بپردازد، قطعاً می‌بایست ابتدا بهبود معیشت را مد نظر قرار دهد و پس از اصلاح معیشت مردم به سمت تولید برود.

دکتر غضنفری معتقد است: حکمرانی یک مقوله بسیار پیچیده است و نباید با آن ساده اندیشانه برخورد کرد. در عین حال مبنای توسعه توسط رئیس جمهوری آینده در حوزه تولید باید مزیت‌ها باشد و لازم نیست که ما به سراغ همه بخش‌ها برویم.

تولید در فضای کسب و کار

دکتر غضنفری با بیان اینکه قبل از ترسیم جایگاه تولید در کشور باید مفهوم واژه و اندازه تولید در فضای کسب وکار را مشخص کنیم، افزود: در حال حاضر سه تعریف از تولید وجود دارد. در تعریف اول، واژه تولید به معنای همه اتفاقاتی است که داخل سوله و کارگاه رخ می‌دهد، تعریف دوم وسیع تر است و شامل کل زنجیره تأمین می‌گردد. به عنوان مثال از تامین نهاده تا تولید مرغ.

اما در تعریف گروه سوم، تولید مفهوم بزرگتری دارد؛ در این تعریف تولید شامل همه اتفاقات فضای کسب و کار مثل جریان کالا، جریان پولی و ارزی، تصمیمات دولت و همه قواعد مؤثر در فضای کسب و کار بر تولیدکننده می‌شود. وقتی می‌گویند تولید خوب شود، یعنی اینکه تمام این مراحل به خوبی انجام شود و در نهایت کالا به سلامت در بازار عرضه می‌شود.

در نامگذاری سال‌ها به آرامی در حال نزدیک شدن به تعریف سوم هستیم. اگر از رفع موانع می‌گوییم منظور موانع داخل بنگاه نیست، بلکه مسائلی است که حاکمیت، فضای کسب و کار داخلی یا بین‌المللی (رقبای داخلی یا خارجی) برای تولید ایجاد می‌کنند.

وزیر اسبق صمت درباره تفاوت دیدگاه برخی مسئولان نسبت به تولید با واقعیت مترتب بر آن گفت: برخی اوقات در موضع‌گیری‌هایی که از سوی مسئولین می‌شود حوزه تولید و محدوده آن بیشتر متوجه بنگاه و کار زیر سقف سوله و ماشین آلات و کارگر و مواردی از این دست خلاصه می‌شود و کمتر فضای کسب و کار مورد توجه است.

وی ادامه داد: موضوع دیگر تأثیر تصمیمات قوای مقننه، مجریه و قضاییه بر تولید است. بسیاری مواقع برخی قوا می‌گویند «ما که پشتیبان تولید بودیم، چرا تولید موفق نبوده است؟». درحالی که ممکن است با اضافه کردن قوانین و برخی قواعد اضافی کار را سخت‌تر کنند. لذا با تعریف سوم از تولید که در برگیرنده همه اتفاقات است نامگذاری سال می‌گوید که «حال تولید خوب نیست!»

دکتر غضنفری با استناد به ارزیابی‌های کمی شاخص‌های کسب و کار در منابع خارجی و اعلام رتبه پایین ایران که برخی آن را مغرضانه می‌دانند، افزود: جدای از این مسئله اما حرف‌های زیادی در این شاخصه‌های ۱۵ تا ۱۶ طبقه‌ای است که خوشبختانه این شاخص‌ها در نامگذاری امسال قرار دارد. رفع موانع همان شاخص‌هایی است که در فضای کسب و کار مشکل ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: امیدوارم نامگذاری امسال از سوی رهبر معظم انقلاب برای نهادهای قانون‌گذار و اجراکننده قوانین، مثل مجلس شورای اسلامی و دولت اتمام حجت باشد. چرا که متأسفانه رتبه ما در فضای کسب و کار خوب نیست و باید به این شاخص‌ها و رفع موانع که در نام سال نیز خوشبختانه قرار گرفته، توجه شود.

فضای کسب و کار متأثر از تصمیمات نادرست

دکتر مهدی غضنفری با بیان این جمله که همه بخش‌های حاکمیت با تصمیمات نادرست فضای کسب و کار را سخت و سخت‌تر می‌کنند، توضیح داد: متأسفانه زمانی که تحریم به کشور تحمیل می‌شود، به جهت راهگشا نبودن قوانین و مقررات معمول، قواعد جدیدی وضع می‌گردد که بر تعداد مقررات موجود اضافه می‌شود. این امر موجب تحمیل برخی مسائل بر فضای کسب و کار شده، نظم موجود را بر هم می‌زند و ممکن است فضا را سخت و رتبه ما را بدتر کند. کسی نباید بگوید کشورهای سلطه‌گر می‌خواهند رتبه ما بدتر شود؛ چرا که شرایط تحریم و مسائل آن باعث بدتر شدن رتبه ما شده است. باید نسبت به صدور قواعد و بخشنامه‌ها تجدید نظر کرد و مراقبت کرد تا قواعد کمتری صادر شود.

مدرسه حکمرانی چیست؟

چگونگی راه اندازی مدرسه حکمرانی موضوع دیگری بود که در این گفت‌وگو به آن پرداخته شد. دکتر مهدی غضنفری در این باره توضیح داد: پیشنهاد مدرسه حکمرانی پس از مطالعه و بررسی این موضوع در دانشگاه‌های مختلف جهان مطرح شد و خوشبختانه ایده راه‌اندازی آن در کشور با استقبال مواجه گردید که نتیجه آن مدرسه حکمرانی شهید بهشتی است، مجموعه ای که در دو سال اخیر و از ابتدای تأسیس، ریاست آن را بر عهده دارم.

رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی می‌گوید حکمرانی به عنوان یک دانش در دانشکده‌های مختلف دنیا و با اسم‌های متفاوت تدریس می‌شود، اما در دانشگاه‌های ایران چنین مدرسه‌ای وجود ندارد.

وی با اشاره به فعالیت ۱۵۰ مدرسه حکمرانی در دانشگاه‌های دنیا گفت: کار این مدارس تربیت حکمران است، حتی در برخی کشورها مدارس حکمرانی تابع یک حزب مشخص هستند.

حوزه فعالیت مدرسه حکمرانی شهید بهشتی

دکتر غضنفری مجموع فعالیت مدرسه حکمرانی شهید بهشتی را در سه حوزه پژوهش، آموزش و تولید محتوای حکمرانی تعریف کرد و گفت: در حوزه آموزش تعدادی دانشجوی دکتری جذب شده و در حال گذراندن سال اول تحصیل خود هستند.

در حوزه پژوهش نیز در دو سال اخیر نزدیک به ۱۵۰ پنل حکمرانی برگزار شده که متخصصین در این نشست‌ها درباره موضوعات مبتلا به جامعه، نظرات خود را ارائه می‌کنند و در حقیقت دیدگاه‌های مختلف در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند تا نظرات سازنده از آن‌ها بیرون بیاید. به این دلیل حوزه تولید می‌تواند یکی از ۱۲ حوزه حکمرانی باشد.

رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در بخشی از سخنان خود اشاره‌ای هم به فایل منتشره از محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در فضای رسانه‌ای کرد و گفت: فارغ از تبعات انتشار این فایل صوتی، باید گفت اینگونه کارها که لازم است، وزرا تجربیات خود را به ثبت برسانند، باید با سازوکار مدرسه انجام شود و به عنوان موضوعات تدریس با مفهوم تولید محتوا به دانشجویان ارائه شود، از جمله کارهایی که شروع کرده‌ایم جمع‌آوری تجربیات ۴۰ سال گذشته انقلاب است.

نسبت حکمرانی با تولید در مدرسه حکمرانی شهید بهشتی

وی درباره نسبت حکمرانی با تولید نیز توضیح داد: در حال حاضر مدرسه حکمرانی شهید بهشتی در ۱۲ حوزه حکمرانی کار می‌کند که مهمترین آن، حکمرانی در حوزه اقتصاد و یکی از زیرشاخه‌های آن تولید است.

دکتر غضنفری با یادآوری مسائل ناشی از مشکلات تنظیم بازار مرغ در ماه‌های اخیر گفت: دوره‌هایی را از جمله برای تنظیم بازار طراحی کردیم و در همان زمان به وزارت صمت پیشنهاد آموزش کارکنان این حوزه را دادیم. اما متأسفانه مورد استقبال قرار نگرفت. این درحالی است که خلأ این نوع آموزش احساس می‌شود. شاید لازم باشد در مجلس شورای اسلامی طرحی مصوب شود تا اگر کسی قرار است در جمهوری اسلامی مدیریت کند، حتماً آموزش‌های حکمرانی را هم پشت سر بگذارد.

این نکته بسیار مهم است که توجه داشته باشیم آموزش حکمرانی به معنای دروس مدیریت نیست! بلکه چگونگی تنظیم‌گری و قاعده‌گذاری را مشخص می‌کند. آموزش حکمرانی می‌آموزد که چگونه سهم‌های مختلف مردم و بخش خصوصی را مشخص کنیم و چگونه استراتژی تولید بنویسیم. به این دلیل با آموزش مدیریت کاملاً متفاوت بوده که در آن اقتدار و قدرت وجود ندارد.

در کار حکمرانی قدرت پشتیبان ما است و باید فکر کنیم چگونه از این قدرت به درستی استفاده کنیم تا مردم روزهای خوبی را تجربه کرده و سعادتمند شوند و گرفتاری‌های اجتماعی و اقتصادی و غیره شکل نگیرد. بیشترین ریشه این اتفاقات ناصحیح در حکمرانی ناصحیح است. مثلاً اگر بخش زیادی از تولید و تجارت را به دولت بدهیم در این سهم‌بندی به طور قطع مردم متضرر می‌شوند.

اصرار دولت‌ها بر تصدی‌گری در حوزه تولید موضوع دیگری بود که رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی به آن پرداخت و گفت: متأسفانه این یک واقعیت است که هر جا دولت از تنظیم‌گری خارج و به تصدی‌گری وارد شده، ضمن به باد دادن منابع، خسارت‌های نیز بی‌شماری ایجاد می‌کند که باید سال‌های سال تلاش کرد تا این وضعیت بهبود یابد.

وی با اشاره به انجام برخی خصوصی‌سازی‌ها در دولت کنونی و بازگشت آن توسط قوه قضاییه به دولت، هر دو این فرایندها را حکمرانی ناصحیح دانست و گفت: این به معنای محکوم کردن اقدام قوه قضاییه نیست. از ابتدا باید واگذاری به افراد دارای اهلیت داده می‌شد و در مسیر خود تداوم پیدا می‌کرد. نه اینکه قوه قضاییه آن را به دولت برگرداند. راه چاره حل این مشکل بازگرداندن آن به دولت نیست، در واقع ما نباید اصل ۴۴ قانون اساسی را بازتعریف کنیم. این اصل ایراد ندارد.

بر اساس تجربیات موفق یا ناموفق بخش خصوصی نباید خصوصی‌سازی را تعطیل کرد، مفهوم خصوصی‌سازی راه چاره خروج از بحران‌هاست. بنگاه‌داری دولت هیچ جا جواب نداده است و باعث کسری بودجه، خلق پول تورم بزرگ و افزایش قیمت ارز می‌گردد.

ناپایداری تصمیمات در حوزۀ تولید

ناپایداری تصمیمات در حوزۀ تولید یکی دیگر از مسائلی بود که رئیس مدرسه حکمرانی شهید بهشتی به آن پرداخت و گفت: این وضعیت ممکن است ناشی از افزایش قیمت ارز و یا صدور برخی بخشنامه‌ها باشد.

وی ادامه داد: تحریم باعث شده که برخی تولیدکنندگان به سمت داخلی‌سازی قطعات تولید، حرکت کنند. نگرانی این گروه آن است که اگر تحریم برداشته شود و با توجه به باز شدن راه خارجی‌ها به بازار داخل کشور، چه کسی ضمانت خرید تولیدات آن‌ها را می‌دهد. دولت سیزدهم باید پاسخگوی تلاش‌ها برای داخلی‌سازی باشد.

نرخ ارز یکی دیگر از مسائلی است که بسیار از تولیدکنندگان نگران آن هستند، خیلی‌ها ارز ۴۲۰۰ تومانی گرفتند، اما کالایی وارد نکردند. آیا ارز تک‌نرخی خواهد بود یا چندنرخی؟ دولت بعدی چه برنامه‌ای برای این مسئله دارد؟ این پرسشی است که بسیاری از تولیدکنندگان آن را مطرح می‌کنند. در واقع برجام و پسابرجام می‌تواند، حوزه تولید را دگرگون کند، دلاریزه شدن اقتصاد تصمیمات بلندمدت را برای یک تولیدکننده سخت می‌کند. ما ناچار به سمت تک‌نرخی شدن ارز هستیم. ارز ارزان واردات را تقویت می‌کند، ارز ۴۲۰۰ واردات را ارزان می‌کند.

اظهارنظر درباره خودروسازی بسیار سخت است

دکتر مهدی غضنفری در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت قیمت خودرو با بیان این جمله که این موضوع بسیار پیچیده است و برای بررسی آن باید تمام جوانب را در نظر گرفت، افزود: از سویی قدرت خرید مردم بسیار پایین آمده و هرگونه افزایش قیمت خودرو آن‌ها را نگران‌تر می‌کند. اما از آن طرف نرخ فولاد، پتروشیمی در بورس با قیمت بالا معامله می‌شود که البته کار درستی است و خودروساز بایستی نیاز خود را از همین بازار آزاد تأمین کند که خرید با ارز آزاد می‌شود. در چنین شرایطی وقتی خودرو با نرخ ریال قیمت‌گذاری می‌شود به نفع مردم است، اما تکلیف خودروساز با هزینه‌های بالای تولید چه می‌شود؟ حتی اگر همه بانک‌ها هم به خودروساز تسهیلات بدهند، چگونه می‌تواند بدهی خود را بازگرداند.

به خاطر داشته باشیم وقتی نرخ یک کالا را براساس نظام دستوری پایین بیاوریم، یک جایی همه مردم جریمه می‌شوند و باید هزینه بدهند.

مسئله اصلی معیشت مردم است که هیچ وقت نباید به آن خدشه‌ای وارد شود. هر فرمولی که معیشت مردم را دچار مشکل کند راه حل غلط است. بنابراین باید این دو موضوع را از هم جدا کنیم، معیشت مردم آسیب دیده است، مردم تحت فشارند و نباید مسئله آن‌ها را از طریق خودروسازی حل کنیم.

اقتصاد ایران و دانش‌بنیان‌ها

وزیر اسبق صمت با بیان اینکه در حال حاضر اقتصاد جهانی دانش‌بنیان شده و عرصه فروش دانش و فناوری است، گفت: حرکت صورت گرفته در حوزه دانش‌بنیان‌ها و استارتاپ‌ها در ایران بسیار ستودنی و مقدس است. در این میان آنچه که ما را نگران می‌کند این است که شرکت‌های دانش‌بنیان دنیا به تدریج غول آسا و بزرگ شده‌اند. اما متأسفانه در کشور ما این اتفاق نیفتاده است.

با توجه به اینکه دانش‌بنیان‌ها اغلب شرکت‌های کوچک و متوسط هستند، خطراتی آن‌ها را تهدید می‌کند و باید مورد حمایت قرار گیرند، این موضوع را باید مد نظر قرار دهیم که شرکت‌های خارجی به جهت قاعده‌گذاری‌های مناسب به خوبی در مسیر رشد قرار گرفته‌اند. TurnOver برخی از این کشورها چند برابر جی دی پی ایران است، اما در کشور ما با وجود شروع خوب اما هنوز ریل‌گذاری مناسبی در این بخش انجام نشده است و گاهی اوقات نیاز به حمایت و جان گرفتن دارند.

حقیقت این است که تکنولوژی برای برداشتن قدم‌های نوآورانه نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد. مثل هوشمندسازی که جهانیان سرمایه‌های زیادی را صرف R&D (تحقیق و توسعه) در این بخش می‌کنند. اما عقب بودن ما از آن‌ها باعث می‌شود تا به تدریج به سمت خرید فناوری‌های آن‌ها برویم. برای اینکه در لبه دانش قرار بگیریم باید خیلی اتفاقات بیفتد.

سه کوچ خطرناک!

کوچ نخبگان یکی دیگر از مسائلی است که دکتر غضنفری درباره آن گفت: ما در حال حاضر سه کوچ خطرناک، نخبگان، سرمایه و کارآفرینان قرار داریم.

تعیین شاخص راستی آزمایی در پایان هر دولت

وزیر اسبق صمت با بیان اینکه با شروع هر دولتی، گفته می‌شود که خزانه خالی و ذخایر ناکافی است، پیشنهاد داد مجمع تشخیص مصلحت نظام یا مجلس ۳۰ تا ۴۰ شاخص اصلی و فرعی را تعیین کنند و بر اساس آن با پایان هر دولتی شاخص‌ها اندازه‌گیری شود تا دیگر شاهد بیان اظهارات غیرواقعی نباشیم. در واقع کارنامه دولت‌ها توسط خودشان نهایی نشود، بلکه یک مرجع بی‌طرف این قضاوت را انجام دهد. ‌